Bu yüzyılda teknoloji hayatın bir parçası haline gelmiş ve hayatın her alanında temel bir ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Teknoloji sayesinde erken tanılama, tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri, mikro-robotik yaklaşımlar, hayat kurtaran ve bireyi yaşam içinde tutan sağlık hizmetleri geliştirilmiştir. İşlevselliği ölçen ve sağlıklı yaşam tarzını izleyen teknolojik sistemler yardımıyla bireyin ihtiyaçlarının karşılanması sağlanmıştır.
Sağlık hizmetlerinde yapay zekâ teknolojisi inovasyonun hızlandırılması, karar verme sürecinin iyileştirilmesi, süreçlerin otomatikleştirilmesi, mali giderlerin azaltılması ve karmaşık tıbbi verilerin analizi için potansiyel bir çözüm olarak görülmektedir.
Dijital teknolojilerin sağlık hizmetlerinde kullanılması ile hasta ve çalışan memnuniyetini arttırmaya, bakım kalitesini yükseltmeye ve hasta güvenliğini iyileştirmeye yönelik ürünler ve hizmetler geliştirilmektedir. Elektronik kişisel sağlık kayıtları, hastalar için elektronik hatırlatıcılar, taburculuk sırasında bilgi paylaşımı sistemleri, klinik karar destek sistemleri, elektronik hekim istem ve ilaç kayıt sistemleri sağlık hizmetlerinde kullanımı giderek yaygınlaşan dijital teknoloji ürünleri ve hizmetleri arasındadır.
Dünya Ekonomik Forumu’nun verileri göre, 2030’lu yıllarda yüzlerce yeni iş kolunun ortaya çıkacağı öngörülüyor. Mobil internet, bulut teknolojisi, insansız araçlar, nanoteknoloji ve 3D yazıcıların iş dünyasındaki kullanım yoğunluğunun artmasıyla pek çok meslek kaybolurken ya da dönüşürken ortaya yepyeni meslekler çıkıyor. Bilim ve teknoloji sözlüğünde daha iyi bir yaşam, daha uzun bir ömür kavramları demode olurken sanal dünya, paralel evren, metaverse, sanal insan , avatar kavramları moda oluyor.
Peki, hemşirelik bilim, teknoloji ve yaşamdaki bu ‘dudak uçuklatan’ gelişmelerin neresinde?
Hemşirelik, 21. Yüzyılda kaç arpa boyu yol almış?
Bu sorulara yanıt olacak açıklamalarıma başlarken bilimin temelini oluşturan araştırma, istatistik ve kanıta dayalı uygulamaların, modern hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale ile başladığını gururla ifade etmek isterim.
Hemşirelik bilimlerin sentezi olup kanıta dayalı hemşirelik ile fenomenolojik yaklaşımı; topluma faydalı olacak uygulamasıyla pragmatik yaklaşımı ; insanı özne yaparak akıl, etik ve adalet kavramlarını temele alan hümanistik yaklaşımı felsefesine yerleştirmiştir.
Hemşireler fen ve sosyal bilimlere dayanan temel tıp ve mesleki dersleri alarak, anne karnındaki fetüsten yaşlı bireye, akut sorunlardan kronik hastalıklara kadar, her ortamda koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici bakım hizmetlerini, bütüncül bakış açısı ile yürütmektedirler.
Uluslararası Hemşireler Konseyi (ICN) 2022 yılının temasını” Hemşireler öncü bir sestir ve küresel sağlığı güvence altına almak için hemşireliğe yatırım yapın ve haklarına saygı gösterin” olarak belirlemiştir. Birey olarak, profesyonel olarak, kurum, kuruluş ve devlet olarak hemşireliğe yatırım yapmalıyız. Çünkü dünyanın bakıcısı hemşirelerdir.
Sağlık Bakanlığı 2021 yılında Hemşirelikte Temel Yetkinlikler Kılavuzu yayınlamış ve hemşirenin etik çalışma, terapötik iletişim, öz yeterlilik, otonomi yetkinliği yanı sıra dijital dönüşüm yetkinliklerini de tanımlayarak hemşirelik için bu çağa uygun bir yatırımda bulunmuştur.
Bu yüzyıla damgasını vuran , insan zekâsı gerektiren işlemleri yapabilen bilgisayar tabanlı sistemler olarak tanımladığımız yapay zekânın, hemşirelik mesleğini geliştirmeye yönelik olarak ve hemşirelik ilkeleri çerçevesinde kullanımı konusunda dünya hemşireliği harekete geçmiştir.
Robotik cerrahideki gelişmeler, hemşirelerin gelecekte uzmanlaşacağı bir alanı yaratmıştır. Robotik cerrahi hemşiresi; robotik cerrahi sisteminin hazırlanması ve kontrolü, robotik sisteme ilişkin monitördeki bilgileri izleme ve yorumlama gibi yapay zeka ve dijital teknoloji ağırlıklı görev ve yetkinliklere ivedilikle hazırlanmalıdır.
Güvenli bir ortamda gerçek bir öğrenme fırsatını destekleyen yüz yüze klinik deneyimlere benzer sanal senaryolarla eğitimde web tabanlı simülasyonların kullanımı arttırılması hemşirelik eğitiminde önemli bir yatırım olacaktır.
Hızla gelişen bilgi ve teknoloji çağında değişime uyum sağlayabilmek, küçülen dünyada küresel rekabete ayak uydurabilmek için hemşirelerin kendilerini sürekli olarak yenilemesi ve inovasyonu bir davranış durumuna getirmesi gerekmektedir. İnovatif uygulamalar hemşirelik bakım kalitesinin geliştirilmesi, bakım maliyetlerinin azaltılması, kanıta dayalı hemşirelik uygulamalarının ve hemşirelikte bilimsel bilgi birikiminin arttırılmasında önemli bir yere sahiptir.
ICN sağlık alanında inovasyon uygulamalarının geliştirilmesi ve desteklenmesi amacıyla Avrupa Birliği ile işbirliği içinde 2009 yılını inovasyon yılı ilan etmiştir. Hemşirelik literatüründe hemşireler tarafından gerçekleştirilen birçok inovatif uygulamaya rastlanmaktadır:
Boston Tıp Merkezi ve Northeastern Üniversitesinin işbirliğinde taburculuk işlemlerine yardımcı olması için geliştirilen sanal hemşire karakteri (Bugünün metaverse için yaratılan avatar hemşire) gibi, hastaların taburculuk eğitimleri sırasında verilen taburculuk talimatlarına ilişkin verileri internet ortamına yükleyerek, hastaların ev ortamında telefon veya internet aracılığıyla öz bakımları için gereken talimatlara ve eğitim videolarına ulaşmalarına olanak sağlayan mobil sağlık programı gibi, Amerikan Hemşireler Birliği (ANA) ile Medicare ve Medicaid Hizmetleri işbirliğinde (2010), idrar kataterine bağlı enfeksiyonları önlemesine yönelik kanıta dayalı bir protokol gibi, tıbbi veya cerrahi tedavi sonrası hastaların taburculuk işlemleri ve kullanacakları ilaçları düzenleyen bir protokol (2015) gibi, hastaların böbrek nakli öncesinde plazma değişimi ve diyaliz işleminin iki saatte tamamlanmasını sağlayan diyaliz pompası bağlantı aleti geliştirilmesi(2009) gibi.
Türkiye’de hemşirelikte inovasyonu geliştirmek için bazı girişimler bulunmaktadır. Bunların en önemlilerinden ikisi “İnovatif Hemşirelik Derneği” ve “Hemşirelik Bilişimi Derneği”dir.
Türkiye’de ilk kez inovasyonla ilgili 2012 yılında hemşirelerin yaratıcılıklarını geliştirmek için İstanbul genelinde “Hemşirelikte İnovasyon Proje Yarışması” düzenlenmiştir.
2018 ve 2022 yıllarında hemşirelikte I. Ve 2. Uluslararası İnovasyon Kongreleri düzenlenmiştir.
Türkiye’de hemşireler tarafından yapılan inovatif çalışmalar ise oldukça umut vericidir.
Örneğin; klinisyen, akademisyen ve öğrenci hemşireler tarafından eğitimde, araştırmada ve bakımda gerçekleştirilen inovatif çalışmaların kongre konuları arasında yerini alması gibi, Zeynep Kamil Hastanesi hemşireleri tarafından 2012 yılında başlatılan hemşirelikte inovasyon çalışmalarında geliştirilen 376 inovatif projenin 50’sinde patent alma çalışmalarının olması gibi, kolostomi, ileostomi ve ürostomi stoma bakımında kullanılmaya uygun, kolay ve güvenli bir araç olarak geliştirilen “Stomakit” gibi, kemoterapi ilacının Portlet’in özel ceplerine yerleştirilmesiyle hastaların günlük aktivitelerini normal şekilde sürdürmelerini ve infüzör aletinden kurtulmalarını sağlayan “Portlet” isimli atlet gibi.
Tıkanmayan intraket ya da akıllı pijama gibi, yoğun bakımda yatan hastaların yatak yaralarını önlemek amacıyla pozisyon veren ve masaj yapan yatak gibi, kuvözdeki bebeklerin ağladıklarında seslerinin kuvöz dışında duyulmasını sağlayan ağlama sensörü gibi, süt sağma cihazı, ilaç navigatörü ve ilaç güvenliği için kontrol kalemi gibi, pediatrik oral enjektör gibi, cerrahide simülasyon tabanlı eğitim tekniği gibi, diyabetli bireyler için giyilebilir teknolojik ürün olan akıllı insülin takip cihazı gibi…
Sonuç olarak, hemşirelik tıp ve sağlık alanındaki bilimsel ve teknolojik gelişmeleri, bir arpa boyundan izlediği söylenebilir. Başka bir deyişle hemşirelikte inovatif uygulamalar, geliştirilmeli ve arttırılmalıdır.
Bunun için; hemşirelerde inovasyon konusunda farkındalık oluşturulmalıdır.
Lisans ve lisansüstü eğitimde ve klinik alandaki inovatif çalışmalar, araştırmalar kurum ve kuruluşlar tarafından desteklemelidir.
Hemşirelik; bilimlerin sentezi ise, bilimsel bilgi üretimi ar-ge çalışmaları gerektiriyorsa hemşirelik eğitiminde meslek dersleri kadar temel bilim dersleri, bilişim dersleri ve dil öğrenimi önemsenmelidir.
Kaynaklar
Yıldırım N., Aştı N. 21. Yüzyıl ve Hemşirelik Felsefesi. 6. Uluslararası/ 17. Ulusal Hemşirelik Kongresi. Ankara. 2019, 1-11.
www.akademikakil.com.tr 21. Yüzyıl ve Pandemi Maslow’un Temel Gereksinimler Piramidini Değiştirdi mi?Yazar: Prof.Dr. Nesrin Aştı Ekim 8, 2021
Handan Kartal , Filiz Kantek Hemşirelikte İnovasyon Örnekleri DERLEME Innovation Examples in Nursing. Sayı / Number: 1 Cilt / Volume: 5, 2018www.journalagent.com/shyd
https//:2. Uluslararası İnovatif Hemşirelik Kongresi 1. İnovatif Hemşirelik Öğrencileri Sempozyumu,22.24 Ekim 2020
www.inovatifhemsirelikdernegi.com
www.thd.org.tr.