Yataklı Sağlık Tesislerinde Acil Servis Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ 16 Ekim 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Bu Tebliğ, acil servislerde sunulan hizmetin standardizasyonu için yeni bir çığır açacak nitelikte. Şimdiye kadar bazı yönetmeliklerde acil sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi hakkında genellenen cümleler yer alsa da, bu maddeler günümüz ihtiyaçlarını karşılamaya yetmemekteydi. Bu Tebliğ ile acil servislerin fiziki şartları, bulunması gereken malzeme ve ilaçlar, çalışan personelin standartları ve nöbet usulleri yanında hasta kabul ve yatış işlemleri, 112 ile koordinasyon ve sevk işlemlerinin yürütülmesine kadar detaylar çizilmiş durumda. İlk kez triyaj tanımı ve uygulaması da resmi olarak Tebliğ ile gündeme geldi.
Sağlık Bakanlığı üniversite ve dernek temsilcilerinin desteğini, görüş ve önerilerini alarak en iyi metnin hazırlanmasını sağladı. Tüm bunların neticesinde, acil servis hizmetlerinin ulusal düzeyde büyük bir aşama kaydedeceği açıktır; emeği geçen herkese teşekkürler.
Tebliğ’de önemli değişikliklerin gerçekleşmesini sağlayacak çok sayıda madde var. Özellikle hasta kabul ve yatış işlemlerindeki yaptırımlar üniversite hastanelerinin acil servisleri için kurtarıcı olacaktır. İkinci basamak sağlık kurumlarının acil servisleri için Tebliğin yararı da tetkik, tedavi ve girişim için gerekli olan eksikliklerin zorunluluk ile tamamlanması olacaktır.
Tebliğ içinde birkaç yenilik var ki, ülkemizdekine benzer acil servis işleyiş modellerinin uygulandığı ülkelerde, deneyimler ve bilimsel çalışmalar sonucu vazgeçilmiş ya da başka şekilde düzenlenmiştir. Örneğin; acil servislerin seviyelendirilmesi yaklaşımı ve triyaj sınıflamasıdır.
1994 yılında ABD’de Macy Vakfı, üç kuruma acil servislerin hasta potansiyeli, mevcut ekipman ve hekimlerin yeterliliğine göre sınıflandırılmasını önermiştir. Ancak, ikisi -"American College of Emergency Medicine" (şu an 3 binden fazla üyesi olan ve acil tıbbı temsil eden dernek) ve "Joint Commission on Accreditation of Health Care Organization"- bu girişime katılmayacaklarını belirtmişlerdir. Sonucunda "American College of Emergenc Physicians (ACEP)" sadece acil servisler için tek bir standardizasyon kılavuzu yayınlamıştır. Bu kılavuz içerisinde daha ileri düzeyde hizmet veren kurumların opsiyonel olarak bulundurması gereken maddeler de listelenmiştir.
Bizde yayınlanan Tebliğ’de, seviye 1 acil servisler için en az düzeyde olması gereken tetkik, tedavi ve diğer ihtiyaçlar belirlenmiş olsa da, hasta çeşitliliği, sevk olanakları, hastanelerin büyüklüğü ve hastaneler içinde bulunması gereken tüm olanaklara göre sınıflama yapılmamış olması, yeterli bir seviyelendirme uygulamasından söz etmemize engel olacaktır.
İdealde seviyelendirilmesi gereken acil servisler değil, hastanelerdir. Birçok ülkede travma merkezleri için yapılan seviyelendirme en tipik örnektir. Bu seviyelendirme hastanede nöbet tutan cerrahlar, 24 saat hizmet veren görüntüleme ünitesi, kan merkezi ve ameliyathane gibi kriterlere göre yapılmaktadır; acil servislerin uyması gereken kriterlere göre değildir. Ülkemizde de zaman içinde yapılacak düzenlemelerle bu eksikliğin giderileceğine inanıyorum.
Tebliğ’de ayrıca, seviyeye göre tedavi alanı, sedye sayısı ve personel durumu tanımlanmıştır. Ancak bu ihtiyaçlar başvuran hasta sayısı, hastalıklarının şiddeti, hastaların acil serviste kalış süresi, yatış oranı gibi kriterlere göre ve her bir kurum için ayrı ayrı belirlenmelidir.
Acil servis triyajında renk kodlaması 5’li sistem öneren Kanada ve Manchester triyaj sistemlerinde de kullanılmaktadır. Ancak hastane öncesi alan triyajindaki gibi 3’lü renklendirmeli bir sistem acil servislerde uygulanmamaktadır. Ayrıca 3’lü sınıflama triyaj güvenilirliğinin, geçerliliğinin ve uygulayıcılar arası korelasyonunun düşük olması nedeni ile önerilmektedir. Aslında Tebliğ hazırlanırken yapılan önerilerle sarı ve kırmızı renkler ikişer kategoriye bölünerek 5’li sistem bir şeklinde yer almıştır. Yine de bu sınıflamayı renkler yerine kategoriler şekilde yapmak yeterli olmalıydı. Bazı ülkelerde acil servis içindeki alanlar renklerle isimlendirilmektedir, ki bu, hastaların yakınmalarının şiddetine göre alındığı alanları belirler, ancak triyaj kategorizasyonu uygulaması ile dolaylı olarak ilintilidir.
Tebliğ’in bazı eksiklikleri de var: Acil tıp uzmanları dâhil tüm acil servis çalışanlarının özlük hakları için bir katkı sağlamaması, çalışan personel sayısının eksikliğini kapatmaya yönelik yaptırımların olmaması, çalışma sürelerine bir düzenleme ve kısıtlama getirmemesi gibi. Yirmi dört saat boyunca aynı düzeyde acil sağlık hizmeti sunması beklenen ve gereken tüm personelin özlük hakları için en kısa sürede kalıcı ve anlamlı değişikliklerin yapılması gerekmektedir.