Geçenlerde aynı soru ile 2 yıl üst üste karşılaşınca yeniden konuya değinme ihtiyacı olduğunu hissettim. Bir yıl önceki yazımda da triyaj uygulaması ve yöntemleri hakkında bazı önerilerde bulunmuş, sık yapılan yanlışlara dikkat çekmek istemiştim. Ancak acil servis hizmetleri ile ilgili Tebliğ’de "triyaj" uygulaması adı ile bu uygulamanın tanımı ve yöntemi yayınlanınca hastane ve acil servis yöneticilerimiz triyaj alanlarını ve hizmetini yapılandırmaya başladılar.
Sorulan soru şu idi: "Triyajdan hastaların kaçını taburcu ediyorsunuz?" Böyle bir uygulama bilimsel çalışmaların ardından artık söz konusu edilmemektedir. Ancak ülkemizde, özellikle çok sayıda hastanın bakıldığı Sağlık Bakanlığı hastanelerinin acil servislerinde hastayı girişte bir muayene alanında hekim karşılamakta, tetkik ve tedavi gerektiğini düşündüğü hastaları acil servisteki diğer muayene alanlarına almaktadır. Hastaların bir kısmını ise hızlı bir değerlendirme sonrası -ki bu çoğu kez 2-4 dakikadır- reçete yazıp taburcu etmektedir. Ve bu uygulama triyaj zannedilmektedir. Hâlbuki burada yapılan uygulama triyajın amacı olan, hastaları başvuru yakınmaları ve bireysel özelliklerine göre öncelik sıralaması yapma işi değildir. Bu uygulamada söz konusu olan hekim değerlendirmesidir, ki bu yoğunlukta ve bu kadar kısa sürede hata yapmamak mümkün değildir. Hem bakılan hasta hem sırada bekleyen hasta hem de hekim için ciddi riskler taşımaktadır.
Sağlık Bakanlığının yayımladığı acil servis uygulamaları ile ilgili Tebliğ’de 3. seviye acil servislerde triyajın "tabip düzeyinde" yapılması gerektiği belirtilmiştir. Tabipten yukarıda belirttiğim gibi bir uygulama bekleniyorsa mevcut Tebliğ’de triyaj uygulaması yanlış ifade edilmiştir. Tebliğ’in taslak çalışmalarında görev alan acil tıp uzmanlarının, tabip triyajına kesin bir kararlılıkla karşı çıktıklarını biliyorum. Ama Tebliğ’de son kararı veren yetkililerin ne gerekçe ile bilimsellikten uzak bu uygulamayı talep ettiklerini anlayamıyorum. Umarım en kısa sürede bu yanlış düzelecektir.
Bu bağlamda modern anlamda triyaj nedir? Acil tıp uzmanlığının gelişmiş olduğu diğer ülkelerde nasıl bir triyaj önerilmektedir? Triyaj, yardımcı sağlık personeli tarafından yapılan ön değerlendirme ile önceliğin belirlenmesidir. Sonrasında hekimlerin tüm hastaları ideal süre ve koşullarda değerlendirme şansına – hastaların da bu hakka sahip olmaları sağlanmış olacaktır.
Acil serviste çalışan hekimlerimiz şu an biraz sinirlenip bana yine aynı soruyu soracaklardır: "Söyledikleriniz ütopik, günde 200 hasta bakarken her hastaya nasıl 20-25 dakika ayırabileceğim?" Bunun sorumlusu veya bunu yaratan ne yazık ki bu kadar çok sayıdaki hastaya bakmak zorunda olan hekimlerimiz veya diğer sağlık personeli değildir; ama işin kahrını çeken ve hiçbir ek özlük hakkından yararlanmayan yine bu personeldir. Nasılsa işler yürüyor, nasılsa her hastaya bakılıyor, deyip mesleki sorumluluklarımızı göz ardı edemeyiz. Acil servis sorumlusu hekimlerin, hastane yöneticilerimizin en kısa sürede iş yüklerine göre gerekli olan personel ihtiyacını tamamlama talebinde bulunmaları yerinde olacaktır. Ayrıca, acil servislerin iş yükünü azaltacak önlemlerin alınmasına da bir an önce başlamak gerekmektedir. Halkın bir sağlık sorununda ne zaman, nereye, nasıl gitmesinin doğru olduğu konusunda eğitilmesine öncelik verilmelidir. İlköğretimden itibaren herkese temel sağlık bilgisini öğretecek eğitim programlarının yapılandırılması uzun dönem için en kalıcı çözüm olacaktır. Kısa, orta, uzun erimli çok sayıda başka çözüm de vardır.
SGK da acil servis başvurularının çok artması üzerine çözüm yolları aramaya başlamıştır. Çözüm yolunu ararken neden bu noktaya gelindiğini sormak lazım. Plansız, programsız, ileriyi görmeksizin yapılan uygulamaların bu sonucu yaratacağını beklememek hayalperestlikten başka bir şey değil. Hele ki deneme yanılma yöntemleri ile sağlık hizmetini sunmaya kalkınca sonuç kaçınılmaz oluyor. Halk da en kolayını, en kısa yolu, en az maliyetli ve en çabuk sonuçlananı tercih ediyor. Dört yıl önceki ilk yazımda bahsetmiştim: "Birleşik kaplar kuralını unutmamalıyız. Bir kabı doldurmak yerine sistemin bütününü ele almalıyız." diye. Ülkenin, bölgelerin, illerin, ilçelerin ihtiyacına göre insan gücü ve kurumsal yapılanma çalışmasını yapmak için halen geç değildir.