Antik Çağdan Günümüze Tuvalet Kağıdının Yolculuğu

6 Şubat yıkıcı deprem afetinde eksikliği en çok hissedilen ve ihtiyaç duyulan malzemelerin başında tuvalet kağıdı yer alıyor. Pandemi döneminde en fazla stoklanan ürünlerden biriydi tuvalet kağıdı. 19. yüzyıldan bu yana hayatımızın içinde yer alan ve günlük yaşantının vazgeçilmezi haline gelen tuvalet kağıdının tarihsel yolculuğuna “tuvalet kâğıdının tarihini bilsek ne olur demeden” ve “tuvalet temizliği için su mu? tuvalet kağıdı mı?” tartışmasına girmeden bir göz atmak istedik.

Gaita ve idrar yaptıktan sonra anal ve genital bölge temizliği (taharet) insanoğlunun günlük yaşam ritüellerinden biri olmuştur tarih boyunca. Antik Roma’da ortası delik önünde taharet için yarık bulunan tuvaletlerin tıpkı bir hamamı çağrıştırır şekilde çevreye yan yana dizildiği umumi tuvaletler neredeyse bir sosyalleşme yeri. Tuvalet ihtiyacı bittikten sonra temizlik ucuna deniz sünger bağlanmış bir sopa (tersoryum) yardımı ile yapılıyor. Ucundaki sünger sirke veya tuzlu su dolu kovada ıslatılıp taharet yarığından sokularak kullanılan bu aparat umumi tuvalette bulunan herkesin ortak kullanımına açık. Bu dönmemde gül suyuna batırılmış yün parçalarının benzer amaçla kullanıldığının kanıtlarından bahsedilmekte. Yıllar ilerledikçe temizlik için taş, kil, yün, meyve veya ağaç kabuğu, mısır koçanı, seramik parçaları gibi sert cisimler kullanılıyor. Tahriş olmaya çok müsait olan bölgenin sert cisimlerle temizliği, rahatlama sağlaması gereken gaita ve idrar yapılmasını ızdıraplı bir hale getiriyor ve bu nedenle yosun ve yaprak kullanılmaya başlıyor ki bu malzemeler kağıdın tuvalette bir temizlik malzemesi olarak kullanılmasına ilham vermiş olabilir. Çin’de M.S 2. Yüzyılda kağıdın ortaya çıkışı ve Çin İmparatorunun mezarında bulunan pürüzlü kenevir kağıdının tuvalet temizliği için kullanıldığı düşünülse de okunmuş ve kullanılmış kâğıdın temizlik amacıyla ilk kullanımına ilişkin kayıtlar 6. yüzyılda yine Çin’de saptanıyor ve tuvalet kağıdı kullanımında tarihsel kilometre taşını oluşturuyor.

14. yüzyılda Çinliler seri tuvalet kağıdı üretimi yapıyor, hatta İmparator ve ailesi inin pirinç bazlı daha yumuşak ve kokulu tuvalet kağıtları üretildiği kayıtlara geçiyor.

1857 yılında, o güne kadar Çin’in tekelinde bulunan tuvalet kağıdı üretimi Amerikalı bir buluşçu olan Joseph Gayetty tarafından New York’ta içine aloe nüfuz ettirilmiş tek yaprak kağıtlar (ilaçlı kağıtlar) paketlenerek ticari bir meta haline dönüştürülüp çağın en büyük nimeti olarak pazarlanıyor. Tuvalet kağıtları 1867 ‘de Philadelphia‘da Scott kardeşlerin kurduğu Scott kağıt şirketi tarafından rulo haline getirilerek satışa sunuluyor.

20. yüzyıl başlarında ham kağıttan üretim ile tuvalet kağıdının herkes tarafından kullanılabilecek uzuclukta bir ürün haline dönüştürüyor. Ayrıca bu dönemde daha ucuz sert ve daha pahalı yumuşak tuvalet kağıtları da üretiliyor. Yıllar içinde aradaki üretim maliyeti azaldıkça tüm tuvalet kağıtları yumuşak olarak üretilmeye başlanıyor.

2. Dünya savaşından sonra dünyada tuvalet kağıdına olan ilgi artarken, Türkiye’de ilk üretim 1970 yılında Eczacıbaşı topluluğuna ait İpek Kağıt Firması tarafından gerçekleştiriliyor. Sonraki yıllarda giderek artan bir ivme ile Türk toplumunda tuvalet kağıdı kullanımı artmasına rağmen, yapılan araştırmalar kişi başına yılda sadece 10 rulo tuvalet kağıdı kullanıldığını ortaya koyuyor. Bu sayı ABD’de 141. Türkiye’de dini inançlar yanında tuvalet kağıdına erişimde güçlük ve son zamanlarda tuvalet kağıtlarının beyaz, yumuşak ve hoş kokulu olması için kullanılan kimyasal maddelerin insan sağlığı için zararlı etkileri yönündeki basında çıkan haberlerde görece okumuş-yazmış kesimde tuvalet kağıdı kullanımından kaçınmada etkili olabilir. Ancak hijyen konusunda yararı düşünüldüğünde vücudun başka bölgelerinde kullanılmadığı sürece potansiyel bu zararlı etkiler göz ardı edilebilir. Deprem afetinde görüldü ki temizlik için suya ulaşmada güçlük çekildiğinde genital ve anal bölge temizliği için tuvalet kağıdı ve sonrasında el temizliği için kullanılacak ıslak mendiller olası bulaşıcı hastalıklardan korunmada etkili olabilir. Biz bu makalede  dışkı ve idrar yaptıktan sonra temizlik için tuvalet kağıdı mı yoksa su ile temizlik mi daha iyi tartışmasına girmeden tarihte birçok buluşun insan ihtiyaçları sonucunda ortaya çıkması ve teknolojiye paralel olarak gelişim göstermesine örnek olması açısından tuvalet kağıdının 1500 yıllık öyküsünü anlatmaya çalıştık.

Kaynaklar

1. Joseph Gayetty -Inventor of Toilet Paper http://www.toiletpaperhistory.net
2. Tuvalet kâğıdı nereden çıktı? -ofix.com https://blog.ofix.com › tuvalet-kagidi-nereden-cikti 16 Kas 2022
3. Geçmişten Günümüze Tuvalet Kağıdı – https://arkeofili.com › Arkeoloji 2 Nis 2020
4. Metahan Bozkurt Sirkeli Suyla Temizliyorlarmış!https://onedio.com › 13 Tem 2022
5. En fazla tuvalet kâğıdı tüketen ülkeler belirlendi. https://www.cumhuriyet.com.tr  24 Ara 2018
6. TUVALET KAĞIDI KULLANIM ORANLARIhttps://www.marmaris.com.tr › 2016/05/02
7. Herkes kullanıyor ama bu zararını kimse bilmiyor https://www.cnnturk.com › 23 Eyl 2022