Günlük yaşantımızda eşdeğerli sistem oluşturma isteğimizi performans, rasyonel davranış gereği isteğimizi açıklamıştık. Bununla ilgili farklılıklarımız bulunmaktadır. Bunlardan biri de diğer insandan davranılması istenilen beklentidir. Beklenti teoremi ve buna ait değer sistemidir. Kahneman ve Tversky, 1979’da beklenti teorisini açıklamıştır.
Beklenti teoremi, olgu değerlendiren insanın değer sistemi üzerinden beklenti düzeyi oluşturarak rolünü belirlemesi, tutum yönünde karar alarak davranışa yansıtır.
Davranış tarzının da bu yönde farklı seyretmesi olağan olacaktır. Beklentiyi etkileyen belirsizlikler söylenti, uygulama maliyeti, eşzamanlı diğer süreçler nedenleriyle artar.
Beklenen yarar, referans noktasına ve risk eğilimine göre değişir. Kazançta azalma, kayıpta artış beklentiyi etkiler.
Kişi, olasılık hesaplayarak süreç geliştirir. Buna göre beklentiyi etkileyen unsurlar şunlardır:
1.Kazançta azalış: Kazançta azalış kayıptaki artışa göre daha az kaygı uyandırır. İnsan %100 kesinlikle beklenti oluşturma isteği ile optimal davranışı elde etmek ister. Bu mümkün olmadığında akrabalık, duygu yatırım fazlalığı çerçevesinde kararında etki sıkça gözlenir. %100 iyileşmeyi bekler. Bununla birlikte her hastalık sekel bırakır. Ancak bunun hoş görüldüğü, anlaşılmadığı durumlarda “iyileşti, sorun yok” tarzında yaklaşım gözlenir. %80 olasılıkla %40 işlevsellik kazanma durumunu başarı olarak algılamayabilir.
Ölüm olayını değerlendirirken mutlak kayıp çerçevesinde zarar olarak ele alarak suçlama düzeyi maksimuma çıkmakta. Bu duruma etkili olan yakın seveni en az ölen kadar acı çektiğini farz ederek kaybın değerini yükseltebilir. Bu durumlar bazısı için şiddetin sıklığını ve düzeyini artırır. Şiddet yaygınlaşmasında etkili olabilir.
2. Sahiplik, mülkiyet etkisi: Kişiye sahiplenilme seviyesi doktora güveni etkileyen önemli unsurlardandır. Ayrıca maliyet mülkiyet kaybı ile kişiyi olumsuz etkileyebilir.
3. Statüko yanlılığı: İnsanlar sahip oldukları olanakları ve statüleri bırakmaya isteksizdirler. Hiyerarşik etkilenim kaybın
önemlilik seviyesini artırabilir.
4. Çerçeveleme etkisi: Seçenekler arasında tercih yaparken bazı kısımlar unutulur. Eksik değerlendirme ile tanımlama hatası yapılır.
Beklenti önemlilik düzey ölçeği aşağıdaki tarzda sınıflandırılabilir:
1. Yaşamsal etki yapan: Ölüm olasılığının düşük olması, ölümün gerçekleşmesi, ölüm olasılığının yüksek olmasına göre beklenti ve buna bağlı tepki düzeyi değişir. Mağdurda yasal savunma düzeyinde tepki oluşturabilir.
2. Gereken yapılmadığında sekel bırakan: Diğer insanın gerekeni yapması istendik davranıştır. Yapılmadığında sekel düzeyine göre hüsran oluşur.
3. Günlük işlerinden alıkoyan: Kişinin olağan işlerini engelleme düzeyi diğer insandan davranış beklentisini artırır. Kaygı ve öfke uyandırabilir.
4. Kısa veya uzun süreli zihinsel etki yapan: Yoğun zihinsel uğraşa göre beklenti seviyesi artabilir.
5. Önemlilik düzeyi normal olan: Beklenti düzeyi düşüktür.
6. Etkisi eğlence, haz düzeyinde bulunan: Beklenti yoktur.
7. Etkisiz: Beklentiye bağlı tepki gözlenmez.
8. Anlaşılmayan, belirsiz: Belirsizlik, risk ve karar alma: Biyolojik varlık tektir, özeldir. Tedaviye yanıtı farklıdır, değişir, kesin değildir.Bu durum öznel ve nesnel olarak farklılık yaratır. Öznel olarak tipik, karakteristik, patognomonik, tam veya kısmi etkililik, yan etki ile sonuçlanır. Bu durumda da yalancı pozitif durumlar nedeniyle karışık yanıta yol açar. Hatalı tedavi doğru zannedilir. Gereksiz tedavilerle süreç ilerleyebilir. Yalancı negatif durum ise hastalığın bilinmemesi sonucu tedavi edilmemesi sonucu komplike durumlarla karşılaşılır.
Yan etki, iatrojenik etki ile durum karışır. Objektif belirsizlik durumları açısından kayıtlar mutlak doğru ve tam yapılmalıdır. Subjektif belirsizlikler hatayı artıracağından hasta odaklı tanı ve tedavi süreçlerini geliştirmemizde yarar bulunmaktadır.
SONUÇ: Beklenti teorisine göre insan rasyonel davranma etkinliği sınırlı olan varlıktır. Akredite, eşdeğerli sistem üretmek için uğraş verme süreçlerini geliştirmemiz için aktivitelerimizi paylaşarak etkin kılmamızda fayda bulunabilir.