Yıllardır bilinir. Makale ve raporlarda yazılıdır. Rize ili Çayeli (Mapavri) ilçesinin 10 km açıklarında petrol sızıntısı vardır. Yöre balıkçıları da bunu yıllardır bilmektedir. Bölgenin ismi de neftlik olarak geçiyor.
Hatta yıllar önce Çayeli ilçesi eski denizcilerinden Ali Karahan ve Hüseyin Karahan, Hürriyet gazetesi ile bir haber yapmış ve yetkililere şu şekilde seslenmişlerdir:
Bizim denizden sade hamsi değil petrol de çıkar. Denizin 2 mil kadar açığını kaplayan tabakaya halk neft yağı diyor. Oysa biz bunun petrol olduğunu sanıyoruz. 10 yıl kadar önce Çayeli açıklarında petrol için araştırma yapan yabancı uzmanlar bu konuya ciddi eğilmediler [1].
Dahası da var. 17 Ağustos 1975 tarihli Günaydın Gazetesinin Foto Haber ekinde “Rizede Denizden Petrol Kaynıyor” başlığı ile verilen haber okuyuculara şu şekilde bilgi veriyor:
Rizenin Çayeli ilçesinde sahilden 10 km açıkta ve denizin 62 metre derinliğinde kendi kendine petrol çıkan bölgede zengin yataklar olduğu sanılıyor. Yapılan tahlillerde deniz yüzeyini kaplayan maddenin ham petrol olduğu tespit edildi [2].
Mehmet Emin ALPKAN’ın imtiyaz sahibi olduğu Bizim Anadolu gazetesinin 30 Aralık 1969 tarihli nüshasında, birinci sayfadan “Rize ve Denizde Petrol Bulundu” başlığıyla verilen haberin ayrıntıları ise şu şekildedir:
Bir İngiliz firmasının yaptığı aramalar sırasında Rize’de Pazar ilçesine bağlı Arans (Darılı) ve Cabat (Sulak) köylerinde yüksek verimli olduğu tahmin edilen petrol damarı bulunmuştur [3].
MTA Mühendislerinden Cahit Erentöz ve Zati Ternek tarafından hazırlanarak Maden Tetkik ve Arama Dergisi’nin 1959 yılı 53.cildinde basılan “Türkiye Sedimantasyon Havzalarında Petrol İmkânları” isimli makalenin 33.sayfasında yer alan renkli harita denizde Rize’nin Çayeli açıklarında ve karada Pazar ilçesindeki petrol sızıntılarını göstermektedir [4].
Petrol Dairesi Yayınlarının 1957 ve 1958 yılı “Petrol Faaliyeti” isimli raporda Rize ilindeki petrol arama faaliyetleri anlatılmaktadır [5, 6].
Bitmedi: 1956 yılında MTA mühendislerinden Fikret Kıraner tarafından Çayeli Bölgesindeki petrol olanaklarına yönelik yapılan raporda denizdeki petrol sızıntıları ile ilgili olarak;
Su altından bir nohut büyüklüğünde ve şeklinde gelen petrol habbeleri su sathına çıkar çıkmaz derhal eriyerek su üzerine yayılmaktadır. Erimiş ve yayılmış halde olan bu ham petrol deniz üzerinde gayet geniş sahalar kaplamaktadır [7].
Ayrıca Çayeli ilçesinde ikinci bir petrol emaresinin de karada olduğuna yönelik şu bilgiler verilmiştir:
İkinci emarenin Büyük Dere içinde ve mezkûr dere yatağının Sabuncular hizasında bir yerinden sızdığını söylediler [7].
1948 yılında MTA, Petrol Şubesi Müdürü Cevat Eyüp Taşman tarafından yapılan “Çayeli (Mapavri) Petrol Tezahürü” isimli raporda ise şöyle denilmektedir:
Mapavri civarında, denizin dibinden nebean eden petrol Türkiye’nin en dikkati çeker bir petrol sızıntısıdır [8].
20 Ocak 1943 tarihinde MTA’da çalışan Yüksek Mühendis Server ATABEK tarafından yapılan”Mapavrı̇ Petrol Zuhuratı Hakkında Rapor” 02-03 Kasım 1942 yılı verilerine göre hazırlanmıştır. Bu raporda Çayeli’ndeki petrole yönelik olarak şunlar anlatılmaktadır:
Mapavri’nin KB’sınde ve takriben 4 km mesafede, 110 m derinlikten petrolün deniz yüzüne çıktığı öteden beri malumdur.
Son zamanlarda ise sabık Mapavri Belediye Reisi Hacı Maksut, petrolü karada, Mapavri Deresi’nde (Yanık Deresi) ihbar etmiştir [9].
1 Temmuz 1942 tarihli Vakit gazetesinin birinci sayfasından “Rize Havalisinde Yapılacak Petrol Araştırması” başlığı ile Asım US tarafından verilen haberin ayrıntılarında şu dikkat çekici bilgilere yer verilmektedir:
Bize verilen malumata göre umumi harpten evvel 910 ve 911 senelerinde petrol mütehassısı olan iki ecnebi memleketimize gelmiş; Mapavri civarında deniz içerisinde tetkiklerde bulunmuş ve Liman Köyü önünde tahminen 3 mil mesafede denizde Bay Esadın bahsettiği petrol kaynağı üzerinde ve sonra sahilden yedi buçuk kilometre içeride yüz elli rakımlı Yamaç köyünde bir dere içinde petrolün mevcudiyetini tespit etmiştir [10].
Bitti mi? Hayır. Cumhuriyet’in 10. yılında 29 Ekim 1933 tarihli Milliyet Gazetesinin 52 sayfalık ekinin 17. sayfasında Rize İli Çayeli ilçesindeki petrol sızıntıları ile ilgili şu bilgilere yer verilmektedir:
lstanbula beş yüz mil, Rize şehrine 20 kilometre mesafede kıble ırmağının denize aktığı mahallin üç buçuk kilometre karşısında (45) derecede denizin üstünde petrol tabakaları görülmektedir. Bu mahallin derinliği 63 kulaçtır. Mezkur mahalle Mapavri ismi verilmektedir [11].
Yukarıda verilen bilgiler geçmiş yıllara ait gazete, rapor ve belgelerden derlenmiştir. Günümüzde yapılan bilimsel çalışmalara göre ise Çayeli ilçesi açıklarındaki petrolün varlığı hem uydu verilerine hem de denizden alınan su numuneleri üzerinde yapılan analizlere göre kanıtlanmıştır. Yapılan bilimsel çalışmalar ile günde 1 ton petrolün deniz yüzünde tabaka oluşturduğu sabittir [12, 13]. Bu petrolün hafif kısımları güneşin etkisiyle buharlaşmakta, ağır kısımları ise birikerek yeniden deniz dibine çökmektedir.
Ayrıca, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsünde Sevinç Özel ve Sermet Gündüz tarafından yapılan Yüksek Lisans tezlerinden Rize ili, Çayeli açıklarında deniz yüzeyine sızan petrol, Trabzon’dan Hopa’ya kadar olan bölgeyi içine alan sahadaki jeolojik birimler içerisinde bizim çıkarmamızı beklemektedir.
Bundan sonra yapılacak olanlar aslında kolaydır:
- TPAO’nun kendi envanterinde bulunan Barbaros Hayreddin Paşa sismik araştırma gemisinin yetkin mühendislerinin daha önceki jeofizik verilerle birlikte yeni toplayacağı sismik verileri yorumlayarak petrolün bulunabileceği rezervuara ulaşmak için uygun bir sondaj yeri önermesidir.
- Yine TPAO envanterinde bulunan Fatih sondaj gemisinin de bu rezervuara ulaşmak için sondaj faaliyetlerine başlamasıdır.
Sonuç Yerine;
- Çayeli açıklarında deniz üzerine günde 1 ton sızan petrolün varlığı yıllardır bilinmektedir. Deniz üzerinde görülen bu petrol sızıntılarının kaynağı ham petroldür. Herhangi bir geminin atığı değildir.
- Bu petrole yönelik olarak Osmanlı döneminde 1910 ve 1911 yıllarında yabancı uzmanlar tarafından araştırmalar yapılmıştır.
- Sadece denizde değil kara kısmında da petrol emarelerine rastlanmıştır. Pazar ilçesinde karada da petrol emarelerini bulmak imkan dahilindedir.
- Uydu ve jeofizik verilere göre petrolün bulunduğu rezervuarın Trabzon-Hopa arasında bulunması kuvvetli ihtimaldir.
- Çayeli açıklarında deniz üzerindeki petrol sadece seçim zamanlarında değil yıllardır günde 1 ton olarak sızmaktadır. Seçimlerle alakası yoktur.
Kaynakça
[1] https://www.instagram.com/p/CoIjhV2tA_s/
[2] Günaydın Foto Haber, 17 Ağustos 1975.
[3] Bizim Anadolu, 30 Aralık 1969.
[4] https://dergi.mta.gov.tr/dosyalar/images/mtadergi/makaleler/tr/20151123095604_1001_227b33aa.pdf
[5] https://www.mapeg.gov.tr/Uploads/PetrolDergileri/1957tam.pdf
[6] https://www.mapeg.gov.tr/Uploads/PetrolDergileri/1958tam.pdf
[7] https://eticaret.mta.gov.tr/index.php?route=product/product&tag=P%2024&page=7&limit=50&product_id=2495
[8] https://eticaret.mta.gov.tr/index.php?route=product/product&product_id=1802
[9] https://eticaret.mta.gov.tr/index.php?route=product/product&product_id=1432
[10] Vakit, 1 Temmuz 1942.
[11] Milliyet Gazetesi Eki, 29 Ekim 1933.
[12] Ivanov, A. Y., Matrosova, E. R., Kucheiko, A. Y., Filimonova, N. A., Evtushenko, N. V., Terleeva, N. V., & Libina, N. V. (2020). Search and detection of natural oil seeps in the seas surrounding the Russian Federation using spaceborne SAR imagery. Izvestiya, Atmospheric and Oceanic Physics, 56, 1590-1604.
[13] Doğru, F., & Maden, N. (2023). Hydrocarbon reservoir depth identification in the eastern black sea basin: Implications from euler deconvolution and gravity tensor invariants. Marine and Petroleum Geology, 151, 106201.