Çevre Sorunları ve Küresel Vatandaş Yetiştirmek

İklim değişikliği ve buna bağlı çevre sorunları günümüzün büyük bir sorunu. Hatta bundan daha büyük bir sorunumuz yok diyerek iddialı bir söz söyleyeceğim. Fakat bu iddiam temelsiz değil. IPCC’nin (Intergovernmental Panel on Climate Change) son raporu ve güncel literatür yaşamakta olduğumuz bu sorunun giderek artacağına ve insanlarla birlikte diğer canlıların da yaşamını olumsuz etkilemeye devam edeceğine işaret ediyor.

Aslında çevre sorunlarına yönelik farkındalık dünyada bir süredir artıyor, eğitim ve öğretim programlarında yer alıyor. Ama yaşamakta olduğumuz ve etkisini giderek arttıracak olan iklim krizinin çözümü bu farkındalık artışıyla çözülecek gibi durmuyor. Çünkü hala küresel anlamda bu sorunun çözümüne yönelik somut adımlar da pek atılmış gibi görünmüyor. Öncelikle enerji kaynaklarının kullanımı açısından fosil yakıt bağımlılığı ve dünyadaki enerji politikaları yakın gelecekte pek değişecek gibi görünmüyor. Ayrıca tüketim toplumu haline gelmiş bir dünyada şehirleşme ve bu şehirlerdeki yaşam şekli de bu açıdan pek umut vaat etmiyor. Eğitimimiz de bu konulara yer vererek öğrencileri bunların çözümüne yönelik düşünmeye sevk etmek yerine, geri dönüşüm ve musluğunu kapatmak gibi sığ önerilerin ötesine gidemiyor.

Geri dönüşüm önemsiz mi? Elbette hayır, ama yetersiz. Geri dönüştürülemeyen ya da çok sınırlı ölçüde geri dönüştürülebilecek ve geri dönüştürmek yerine aslında mümkün olduğunda kullanıma sunulmaması gereken malzemelerin (örneğin, plastik) öğretimine ayırdığımız zamanı, geri dönüşüm (recycle), ileri dönüşüm (upcycle) ve aşağı dönüşüm (downcycle) kavramları arasındaki farkı anlatmaya harcasak daha etkili bir çevre eğitiminden söz ederdik. Etrafa geri dönüşüm kutuları koymadan önce öğrencilere geri dönüştürülemeyecek malzemelerin kullanımını nasıl sınırlayabilecekleri ve bunların üretimine ne gibi tepkiler gösterilebilecekleri konusunda bilgi verilseydi daha çözüme yönelik bir eğitim sisteminden söz ediyor olurduk.

Musluğumuzu kapatıp su tüketimimizi azaltmayalım mı? Tabii ki bunları yapalım. Ama belki de toplumun sağlığına ve refahına hiç katkıda bulunmayacak ürünlerin üretimi sırasında harcanan suyu bilmek öğrencilerin ileride bu tür konularda toplumsal karar mekanizmalarında yer alarak daha iyi bir küresel vatandaş olmalarını sağlayacaktır.

Küresel vatandaşlık derken neyi kastediyoruz? En basit tanımla, kişinin kimliğinin içinde bulunduğu coğrafyayı ve politik sınırların ötesine geçerek daha büyük bir perspektiften bakması, tüm dünya çapındaki insan ve canlı haklarını gözetmesi ve bu konuda sorumluluk taşımasıdır. Bu tanımdan yola çıkarak, çevre sorunlarının da insan hakları ve tüm canlıların yaşam hakkı ile ilgili sorunlar olduğunu söylemek yerinde olacaktır.

Çevre eğitimine yönelik güncel literatür iklim değişikliği ve çevre sorunlarının etik sorunlar olduğunu vurgulayarak çevre eğitiminin çevre etiği ve sosyal adalet temelinde gerçekleştirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Geçen yıl The Guardian gazetesinde yayınlanan bir makalede dünyanın en zengin %1’e giren kesimin, en yoksul %50’den 2 kat fazla CO₂ salınımına neden olduğunu yazmıştı. Başka kaynaklar da en zengin ülkelerin sebep olduğu iklim krizinin bedelini yoksul ülkelerin ödediğini sıkça vurgulamaktadır. Başka bir deyişle, iklim değişikliği ve çevre sorunlarını yaratan kişi ve kuruluşlar bu sorunda neredeyse hiçbir rolü olmayan kişi ve canlılara bu sorunun olumsuz sonuçlarını yaşatırken kendileri bu sorunun çözümünde sorumluluk üstlenmiyorlar.

Sadece çevre ve fen eğitimi değil, tüm ders içerikleri sosyal adalet kazanımını içerecek şekilde yeniden güncellenmeli. Değişimi yaratmak istiyorsak bu sorunları çözmeye gönüllü olmalıyız. Aksi halde, bu dünyadaki varlığımız çok uzun sürmeyecek. Sürdürülebilir bir yaşam için kullanmadığımızda musluğumuzu kapatalım, peki, ama daha önemlisi zihnimizi açalım.

Benim bu ayın konusu olan üniversite öğrencilerine tavsiyeler bağlamında önerim, zihinlerini açarak bizim yapamadığımızı, sürdürülebilir, adil ve yaşanabilir bir dünyayı nasıl yaratabileceklerini düşünmek olacak. Bunu biz yapamadık, size çok sorunlu bir dünya bıraktık. Hepinizden kendi kuşağım ve önceki kuşaklar adına özür diliyorum. Siz bizim hatalarımızı yapmayın; gücü değil, yaşamı baş tacı edin; çok para kazanmak için değil, sürdürülebilir bir yaşam için çalışın. Kendinizden sonrakilere bizim size bıraktığımızdan daha güzel bir dünya bırakın.