Clarke’ın Üç Yasası – Bilim ve Teknolojinin Sınırları

86

Özet

Bilim kurgu edebiyatının ve teknolojik öngörülerin önde gelen isimlerinden biri olarak olarak tanınan Arthur C. Clarke, 1917 yılında İngiltere’de doğmuştur. Gençlik yıllarından itibaren bilime ilgi duymuş, İkinci Dünya Savaşı sırasında radar teknolojisi üzerine çalışarak geleceğe dair öngörü ve vizyonunu geliştirmiştir. 2001: Bir Uzay Macerası ve Çocukluğun Sonu gibi eserlerle evrenin sırlarını keşfetme arzusunu ve insanlığın uzay yolculuğuna dair hayallerini kaleme almış; uydu iletişimi gibi alanlarda da öncü çalışmalara imza atmıştır.

Clarke’ın bilim ve teknolojiye dair en bilinen katkılarından biri de ortaya koyduğu Üç Yasasıdır. Birinci yasa: saygın bir bilim insanı bir şeyin mümkün olduğunu söylerse bunun muhtemelen doğru olduğunu ancak imkânsız dediğinde ise yanılma olasılığının yüksek olduğunu vurgulamaktadır. İkinci yasa: bir şeyin mümkün olup olmadığını keşfetmenin ancak sınırların zorlanmasıyla mümkün olacağını ifade etmektedir. Üçüncü yasa ise yeterince gelişmiş bir teknolojinin, geçmişte sihir olarak algılanacak düzeyde görüneceğini belirtmektedir.

Söz konusu yasalar yapay zekâ, uzayın keşfi ve biyoteknoloji gibi günümüzün gelişen alanlarında kendini göstermektedir. Kaldı ki bunlar imkânsız olarak görünen pek çok şeyin, bilimin sınırlarını zorlayarak gerçeğe dönüştüğünü ortaya koymaktadır. Yasalar aynı zamanda bilimsel ilerlemenin doğasını anlamak ve geleceği öngörmek isteyenler için yol gösterici niteliktedir. Clarke’ın öngörüleri bugün sihir gibi algılanabilecek olan teknolojik gelişmelerin, gelecekte sıradan gerçeklikler haline gelebileceğini de göstermektedir.

Kısa Yaşam Öyküsü

Arthur C. Clarke, 16 Aralık 1917’de İngiltere’nin Somerset bölgesinde (kontluğunda) doğdu. Erken yaşlardan itibaren bilime özellikle de astronomi ve matematiğe büyük ilgi duydu. İkinci Dünya Savaşı sırasında radar teknolojisi üzerine çalıştı ve bu deneyimleri, onun geleceğe dair vizyonunu (ve öngörülerini) geliştirdi ve şekillendirdi. Clarke bilim kurgu edebiyatının önde gelen isimlerinden biri olarak da kabul edilir. 2001: Bir Uzay Macerası başta olmak üzere Çocukluğun Sonu ve Yıldızlararası Yolculuk gibi eserleri, evrenin sırlarını keşfetme arzusunu ve insanlığın uzay macerasını konu edinmiştir. Aynı zamanda uydu iletişimi üzerine kuramsal çalışmalar yaparak modern iletişim teknolojilerinin temel taşlarından birini ortaya koymuştur.

Uzun yıllar Sri Lanka’da ikamet etmiş, burada yaşamını sürdürürken bilime ve edebiyata olan katkılarını artırmıştır. 19 Mart 2008’de 90 yaşında vefat eden Clarke, ardında bilim kurgu dünyasına ilham veren sayısız eser ile gelecek vizyonunu bırakmıştır.

Bilim kurgu edebiyatının en büyük isimlerinden biri olan Arthur C. Clarke, yalnızca yazdığı romanlarla değil aynı zamanda bilim ve teknolojiye dair öngörüleriyle de tanınan bir düşünürdür. Bilimin ilerleyişini ve teknolojinin gelişiminin anlaşılmasına yardımcı olacak, üç temel yasa ortaya koymuştur. Clarke’ın Üç Yasası olarak bilinen ilkeler, bilim ve teknolojinin doğası hakkında derin öngörüler sunmaktadır. Bunlar günümüzde de geçerliliğini koruyan prensipler arasında yer almaktadır.

Clarke’ın Üç Yasası

Arthur C. Clarke tarafından ortaya konan söz konsu üç yasa, bilimsel ilerlemenin doğasını anlamaya yardımcı olan temel ilkelerdir. Bunlar:

1. Yaşlı ve saygın bir bilim insanı bir şeyin mümkün olduğunu söylerse, muhtemelen haklıdır. Ancak, bir şeyin imkânsız olduğunu söylerse de büyük ihtimalle yanılıyordur yani haksızdır: Bilim tarihi daha önce imkânsız olarak düşünülen birçok şeyin, zaman içinde gerçekleştiğini göstermektedir. Örneğin bir zamanlar uçakların gökyüzünde uçması ya da uzaya insan gönderilmesi hayal bile edilemezdi. Zira 19. yüzyılın sonlarında, ağır nesnelerin uçamayacağına dair birçok saygın bilim insanı görüş bildirmiştir. Ancak Wright Kardeşler yaptıkları uçaklarıyla bu algıyı değiştirmiştir. Bilim ve buna dayalı olarak gelişen teknoloji ilerledikçe, daha önce imkânsız gibi görünen pek çok şey, mümkün hale gelmiş ve pratik yaşamda yerini bulmuştur.
2. Bir şeyin mümkün olup olmadığını keşfetmenin yolu, onu biraz aşırıya kaçacak kadar (veya sınırları zorlayarak) denemektir: Bilimde ve teknolojide sınırları zorlamak, yeni keşiflerin ve icatların önünü açan temel ilkelerden (ve davranışlardan) biridir. Örneğin elektrikli araçlar, yenilenebilir enerjinin kullanımı ve diğer alanlardaki gelişmeler, teknolojik olanakların zorlanmasıyla gerçekleşmiştir. Ayrıca Mars’a gönderilen robot da benzer olarak teknolojinin sınırlarının zorlanması ile gerçekleşmiştir.
3. Yeterince gelişmiş herhangi bir teknoloji, sihirden ayırt edilemez: Günümüzün gelişmiş teknolojileri, geçmiş yüzyıllarda yaşayan insanlar için tam anlamıyla birer büyü gibidir. Akıllı telefonlar, yapay zekâ, kuantum bilgisayarlar, genetik mühendisliği ve diğer alanlardaki ilerlemelerin, insan algısının sınırlarını zorlayan bir noktaya ulaştığı söylenebilir.

Clarke Yasalarının Günümüzdeki Yansımaları

Clarke’ın yasaları, yalnızca bilim kurgu eserleri için değil aynı zamanda günümüz teknolojisinin gelişimini anlamak için de önemli bir çerçeve sunmaktadır. Bu konuda aşağıdaki örnekler verilebilir:

• Yapay Zekâ ve Robotik: İnsan zekâsını taklit eden yapay zekâ sistemleri, bir zamanlar bilim kurgu olarak kabul edilirken günümüzde hayatın bir parçası haline gelmiştir.
• Uzayın Keşfi: Clarke’ın hayalini kurduğu uzay yolculuğu, SpaceX ve NASA gibi kuruluşların çalışmalarıyla gerçeğe dönüşmektedir.
• Biyoteknoloji ve Genetik: Genetik mühendisliği ve CRISPR (Clustered Regularly Interspaced Palindromic Repeats: Düzenli Aralıklı Palindromik Tekrarlar Kümesi) gibi teknolojilerin, insan sağlığını devrim niteliğinde değiştirme potansiyeline sahip olduğu ifade edilmektedir.

Sonuç

Clarke’ın Üç Yasası bilim ve teknoloji alanındaki ilerlemenin doğasının anlaşılması açsından önemli bir perspektif sunmaktadır. İnsanlık tarihindeki büyük keşifler, genellikle sınırları zorlayan ve imkânsız gibi görünen şeyleri imkânlı kılmaya çalışan, bilim insanları sayesinde gerçekleşmiştir.

Clarke’ın yasaları bilimsel ilerlemeyi anlamak ve geleceği öngörmek isteyen herkes için yol gösterici niteliktedir.

Clarke’ın söylediği gibi yeterince gelişmiş bir teknoloji sihir gibi görünecektir. Bugün büyü veya sihir gibi görünen pek çok şey, geleceğin belki de sıradan gerçekliği olacaktır; kim bilir…