Giriş ve amaç: Covid-19 enfeksiyonu hem kolay bulaşıcı, hem de ölümcül ve uzun süreli etkisi nedeniyle toplumu derinden kaygıya sürüklemiştir. Adli tıp uzmanı olunca bu kaygının niteliği hakkında değer ölçütü oluşturmak amacıyla yazı hazırlanmıştır.
Viral enfeksiyonlar insanlık tarihi boyunca canlı yaşamını etkilemiş olmakla beraber pandemi oluşturma niteliği itibarı ile derin bulaş kaygısı nedeniyle bizim sosyal etkinliklerimizin azalmasına yol açmıştır. Bu durumda ekonomik açıdan kıt kaynak yönetim sorunsalını ağırlaştırmıştır. Ulaşım sorununu artırmış. Esnafımız, çalışanımız için ekonomik kazanç edinimi zorlaşmıştır. Fakirleşme ekonomik sorunu fazla olanlar için kırılgan süreçler oluşmuştur. Bununla birlikte dijital ticaret yolları da gelişmiş. Küreselleşme trendi artmıştır.
Enfeksiyon kaynağının bulunması güçleşmiş ve karantinanın yerinde olması yerine genelde olmasına yol açmıştır. Bu durumda kaynak bulma güçlüğünden dolayı hepimiz enfeksiyon kaynağı olarak damgalandık. Ülke çapında karantina uygulama sorunu nedeniyle Umumi Hıfzısıhha Kanununa göre ceza uygulaması yaygınlaştı. İnsan insana koronalı diye bakmaya başladı. Birbirimizden kaçar olduk. Sahip olduğumuz sağlığımızı koruma adına yabanileştik. Hatta bazımız nefret suçu işledi ya da işleme yönünde davranışa yöneldi. Enfeksiyon kaynak bulma imkansız olunca söylenti arttı. Komplo teorileri yaygınlaştı. Bilgi belirsizleşince bilgi kirliliği denetlenemedi. Bu durumda yetkililerin meşrutiyet sorgulaması belirginleşti. Hastalığın bölgesel sıklığının yüksekliği ve yeni vaka artış hızı ölçüt alınarak karantina uygulamasının daha uygun olacağı gözlendi. Bu tarz uygulamada tek kaynak verisinin güvenilir ve geçerli olma gereği aklımıza geldi. Diğer araştırıcılar geçerli ve güvenilir veri elde etme uğraşısı arttı. Dünya Sağlık Örgütünün yapısal özelliği toplumlarda kabul edildi. Kıyas bununla yapıldı.
Yüzbinlerce hastalık varken ve takibi tedavisi gerekirken Covid-19 birinci sıraya yerleşti. Diğer hastalıklar Covid-19 enfeksiyon yanında dezavantajlı duruma geldi. Hastalık ilerledi. Rehabilitasyon ihtiyacı arttı. Diğer hastalıkların morbidite ve mortalite etkisi topluma yük oldu. Çözüm için tele tıp uygulamaları geliştirildi. Teletıbbın sorunu direkt fizik muayene uzaktan muayene ve tedavi olunca tıp dışı uygulamalar arttı. Tıpta uygulama hataları önceliklendi. Yapılması gereken eşdeğerli sistemler birbirinden uzaklaştı. Bu yüzden ayrımcı özel hastalık kültürü yerine sıradan, olağan hastalık takibi ortadan kalkınca hasta kaygıları hem haklı hem yaygın hale geldi.
Covid-19 hastalığının tanı konulma sorunsalı çok tartışmaya yol açtı. Tanı koymada kullanılan bazı ürünler yalancı pozitif, yalancı negatif sonuçları nedeniyle etkisiz olup zihin karmaşasına yol açtı. Boşuna tedaviler yapıldı. Radyolojik analiz destekleyici niteliktedir. Patolojik değerlendirmede çoklu etyopatogenez sorunsalı belirginleşti. Otopsi sırasında bulaş sorunu nedeniyle de alınan tedbirlerin fazla oluşu ve sosyoekonomik etki ile de karmaşamız arttı.
Covid-19 hastalığının tedavi edilebilir hale gelme çalışması AIDS (Edinilmiş İmmun Bozukluk Sendromu) gibi uzun yıllar alacak. Ancak burada AIDS bulaş yolu damlacık olmaması onun Covid-19 gibi çok sayıda araştırma yapılmaması ile sonlanmıştır. Covid-19 enfeksiyonu için çok fazla araştırma başarı şansını artırmış. Bu sayede aşı kısa sürede üretilmiştir. Korunmada mesafe, maske, temizlik yanı sıra aşı zorunluğu ihtiyaç haline gelmiştir. Bu durumda aşılanmama hakkı gibi bir durumun olması mücadeleyi zayıflatmıştır. Benzer tarzda virüs mutasyonu ve aşı çeşidinin fazlalığı da zihin karmaşasına yol açtı. Buna rağmen toplumumuzda %90’dan fazla aşılanmaya istek oluşu normale dönme umudumuzu artırdı. Yaz aylarında viral enfeksiyon sıklığı ciddi azalacak. Bununla birlikte kanser, kalp damar hastalığı gibi doğal hastalıkların seyri viral enfeksiyonlarda olumsuz seyreder. Bu nedenlerle bu gibi hastalarımızı korumak için uğraş vermemizin devamı gerekmektedir. Korunmada ve tedavide uygulanan 15 günlük izolasyon ile kişi yalnızlaştı. Hastalık bulaşanın kasıtlı yapılmasının yaralama fiili olduğu gözlendi. Sağlık çalışanın hastalanması halinde iş kazası, meslek hastalığı yönündeki nedensellik bağı kurmada zorlanıldı. Çalışma koşullarının ağırlığı ek ücret ile hafifletilmesi gündemde kaldı. Yıldırı sonucu iş verimliği düştü. Tükenmişlik sendromunun sıklığı ve yaygınlığı hem psikosomatik hastalıklara yol açtı, hem de erken emeklilik tartışmalarını yaygınlaştırdı. Şiddet uygulayıcıları belirsizliği ön planda tutarak gerilimi tırmandırdı.
Hükümetlerin Covid-19 ile ilgili birbirini suçlaması komplo teorilerini yaygınlaştırdı. Söylentileri artırdı. Yönetim açığı sorunsalı belirginleşti. Viral enfeksiyonların biyolojik silah olma özelliği nadir de olsa dikkatlice izlememiz gereken milli sorunlarımızdan biri oldu. Evden çalışınca bürolar boşaldı. Obezite ve yetersiz harekete bağlı kronik hastalıklar arttı. Yapay zeka ve öğrenen makine insan işi yapar hale gelince iş istihdam sorunsal yumağımız da belirginleşecek. Tabi bu ürünün bilgi yığını olması, kişi ve topluma yarar özelliği de tartışılır olacak. Kişisel veriler korunmadığından açılan davalar sorunun devam göstergelerinden biri oldu ve devam edecek. Yasa çıkararak toplumsal düzenleme yerine birlikte ve paylaşım süreçlerini ön plana çıkarma gereksinimimizi planlamamız gerekir. Kıt kaynaklarda paylaşım zorluğumuzu dezavantajlı kişiler yönünde pozitif ayrımcılık yapma gereğimiz bulunmakta. Eşitlik üzerinden adalet uygulama gereksinimiz önceliklerimiz arasında yer aldı.
Sonuç yerine Covid-19 enfeksiyonu hükümetlerin yönetimini zora sokmuştur. Bu nedenlerle birlik ve dirlik ihtiyacımıza dikkatimizi yoğunlaştırabiliriz. Maske, mesafe, temizlik, aşı ve hasta olanların tedaviye istekliği devam ettirmemiz gerekmektedir. Umutsuz olmadan süreç üzerine daha çok düşüncelerimiz olacak.
Ne dersiniz?
Saygı ve sevgi ile…