Covid-19 ve dijital bağımlılık

“İpin ucunu fena halde kaçırdık. Tamamen teknolojiye bağımlı hale geldik. İnterneti kapatamıyoruz, akıllı telefonlarımızı kapatamıyoruz. Bilgisayarlarımızı kapatamıyoruz. Eskiden sorularımızı akıllı insanlara sorardık. Şimdi kime soruyoruz?“

                                                                                      Steve Wozniak

Covid-19 salgını ile birlikte bireylerin bulaş riskinden dolayı aynı ortamlarda daha az vakit geçirmesi, eğlence ve toplu ortamlara girememesi vb. nedenlerle dijital araçlar ve platformlar çok daha fazla kullanılmaya başlanmıştır. Dijital araçların kullanımı, kontrollü ve gerektiği kadar kullanıldığında faydalıdır. Ancak sürekli bu ortamlarda vakit geçirilmeye başlanmışsa ve bu araçlar kullanılmadığı zaman bireyin kendisini yoksun hissetmesi gibi durumlar söz konusuysa bağımlılık kendini göstermeye başlamış demektir.

Dijital bağımlılık, teknolojik araçların sürekli kullanımı ve etkileşim halinde olunmasının bir sonucu olarak, kullanılmadığında kendini eksik hissetme gibi nedenlerle dijital araçların faydasından çok zararlarının ortaya çıkması olarak ifade edilmektedir.

Sosyal medya, internet ve cep telefonu gibi dijital araçlar etkileşimli, hızlı, coğrafi uzaklığı engel olmaktan çıkararak sınır tanımayan, iletişimi hızlandıran ve güçlendiren bir konumdadır. Ayrıca bireylerin sosyalleşme amacıyla kullandığı bir ortam olarak da görülmektedir. Kişilerin sosyalleşmesi, iletişimi kolaylaştırması, kişilerin çevresiyle bağ kurması, işbirliğini kolaylaştırması ve içerik üretimi ile birlikte mesajın kolay yayılımı nedeniyle tercih edilen ortamlardandır. Kontrollü kullanımında herhangi bir sorun yaşanmayan bu araçlar, bağımlılık haline geldiği zaman birçok sorunu beraberinde getirmektedir. Covid-19 salgını döneminde dijital araçların kullanımı daha çok yaygınlaşmıştır. Bireylerde mecburi bir dijitalleşme söz konusu iken, daha önce dijital araçları kullanan bireyler arasında kullanım artık bağımlılık düzeyine ulaşmaya başlamıştır.

Günümüzde bireylerin dikkat çekici bağımlılıkları arasında değerlendirilen dijital bağımlılık, özellikle genç bireylerde bir sorun olarak görülmenin yanı sıra küçük, orta yaş ve üzeri bireyler için de büyük bir tehlike haline gelmiştir. Konu ile ilgili yapılan araştırma sonuçlarına göre, dijital bağımlı bireylerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Dijital bağımlılık, dünyada en hızlı şekilde yayılan bağımlılıklar arasında yer almaktadır.  Genç ve yetişkin bağımlı bireyler zamanlarını telefon kullanmadan, maillerine bakmadan ve sosyal medya paylaşımında bulunmadan geçirdikleri anda, kendilerini oldukça eksik ve mutsuz hissetmektedirler.

Bilimsel araştırmalarda, bireylerin 15 dakikada bir ya da daha sık telefonlarını kontrol ettiğini ve buna izin verilmediği durumlarda da çevresi ile bağlantısının kesildiğini, kendilerine ulaşılamadığını ya da yakınları veya arkadaşlarından haber alma olanaklarını yitirdiklerini düşünmelerinden dolayı sıkıntı ve endişe duydukları belirtilmiştir.

Ayrıca, araştırmalarda bireylerin sosyal ağ uygulamaları sayesinde kendilerine sunulan profesyonel ve akademik iş fırsatlarını değerlendirmek istemeleri sebebi ile ya da anlık olarak sunulan bu fırsatları takip etmek amacı ile sosyal medya araçlarını yoğun bir biçimde kullandıkları ileri sürülmektedir. Diğer yandan, yüz yüze başlayan ilişkilerin dahi mesafeler, Covid-19 salgını ve yaşamın yoğun temposu yüzünden sosyal ağlar sayesinde devam etmesinin de, bireylerin sosyal medya araçlarını aşırı şekilde kullanmalarının bir nedeni olabileceği ifade edilmektedir. Bütün bu nedenlere karşılık, sosyal medya araçlarını “kullanıcı” olmak yerine “bağımlı” olarak kullanan bireyleri, sosyal hayatlarındaki halihazırda var olan gruplarında azalma veya akademik performanslarının kötüleşmesi ve ilişki sorunları gibi olumsuz sonuçlarla karşı karşıya kaldıkları da araştırmalarda tespit edilmiştir.

Dijital bağımlılık 24 saat esasına göre belirlenmiş olan biyolojik yaşam yerine, zaman kavramını bir anlamda yok eden sanal yaşamı gündeme getirmektedir. Dijital araç kullanıcıları gece yarılarında Twitter, WhatsApp veya Instagram’da paylaşımda bulunabilmekte, mekân ayırt etmeksizin her yerde SMS gönderebilmekte ya da bir arkadaşı ile sohbet ederken göz ucuyla telefonunu kontrol edebilmektedir.

Dijital medya araçlarının makul oranlarda ve güvenli kullanım şartları sağlanarak kullanılmamasının, özellikle çocukluk ve gençlik döneminde fiziksel ve psikolojik hastalıklar başta olmak üzere birçok sorunu beraberinde getirdiği, iletişim ve sosyalleşme yoksunluğuna neden olduğu bilinen bir gerçektir. Dijital medya araçlarının kullanımının sınırlandırılması ve yaşamın bir parçası haline getirilmesi güvenli kullanım kapsamında değerlendirilmektedir. Güvenli kullanım, çocukların ve gençlerin kötü amaçlı kullanıcıların neden olabileceği sorunlardan uzak tutulması, istismar edilmelerinin önlenmesi ve özel hayatın gizliliğinin sağlanabilmesi için çocukların ve gençlerin tüm bunlardan haberdar edilmelerini ve bilinçlendirilmelerini kapsamaktadır.

Dijital araçlar geleceği parlak ve devrim niteliğinde bir fikirmiş gibi algılanmaktadır. Kullanılan dijital araçlar, birçok eylemin gerçekleşmesini kolaylaştırdığı için olumsuz etki ve sonuçlarının olmadığının düşünülmesine yol açmaktadır. Dünya artık eşi ve benzeri görülmeyen açık ve ve eşit bilgi paylaşımına sahiptir. Dijital ortamlarda çok sayıda gönderici ve alıcı bulunmaktadır. İçerik yönetimi kullanıcıya geçmiştir. Dijitalleşme sürecinde gerçek kimlikler yerini dijital kimliklere bırakmıştır. Bu dijital keyif kontrollü kullanılmadığı zaman avantajları yanında dezavantajlarını da beraberinde getirmektedir. Kişiler, dijital araçları aşırı kullanmadan kaynaklanan gelişmeleri kaçırma korkusu, bilgi fazlalığı, sanal ilişki bağımlılığı, bilgisayar ve internet bağımlılığı, kısacası dijital bağımlılıkla karşı karşıya kalmaktadır. Dijital araçların içinde barındırdığı sorunlar çözülmeyi beklemektedir. Bu araçlar öğrenmeyi, eğlendirmeyi ve kişisel gelişimi destekler gibi görünüyor olsa da ailelerin çocuklarını şiddet ve siber zorbalık gibi etkilerden koruması gereken bir ortam olmuştur.

Dijital bağımlılık üzerinde durulması geren önemli bir sorumluluktur. Bu konuda önlem alınması için psikoloji, sosyoloji, psikiyatri, eğitim ve diğer uzmanlar tarafından geniş katılımlı araştırmalar ve ölçümleme yapılmalıdır. Ebeveynler bu konuda eğitilmeli ve çocuklar henüz küçükken önlem alınmalı, dijital araçların kontrollü kullanılması sağlanmalıdır. Toplumun her kesimi dijital araçlar ve uygulamaları konusunda bilinçlendirilmelidir. Dijital medya okuryazarlığı okullarda ders müfredatı içerisinde yer almalıdır. Dijital bağımlılık konusunda okul yöneticileri ve öğretmenlere bilgi verilmeli ve öğretmenlerin de öğrencileri konuya yönelik eğitime tabi tutmaları sağlanmalıdır. Afiş, kamu spotu, eğitici oyunlar ve sosyal sorumluluk projeleri ile kamuoyunda farkındalık yaratılmalıdır.