Elektromanyetik cihazlardan yayılan radyasyonun çeşitli biyolojik kusurların ortaya çıkmasına neden olabileceği bilinmektedir. Uzun süre radyasyona maruz kalmanın beyin tümörlerine, nöro-dejeneratif hastalıklara, nörolojik problemlere, bilişsel işlevlerde değişikliklere, uyku problemlerine, halsizliklere, kronik böbrek hasarlarına, çocuklarda lösemiye, doğumsal kusurlara, sperm sayısında azalmaya ve sıçanlarda fizyolojik hücre ölümüne neden olduğu bildirilmiştir. 900 MHz RF-EMF dalgalarına maruz bırakılan sıçanlarda albüminin kan-beyin bariyeri (KBB) yolu ile sızdığı rapor edilmiştir (1). Benzer şekilde, 2.45 GHz RF-EMF dalgalarına maruz kalan sıçanlarda uzun süre ısıya maruz kalmaya bağlı olarak KBB’nin uyarıldığı bildirilmiştir (2). Bunların aksine bazı çalışmalarda, benzer şekilde sıçanlarda KBB yolu ile bir sızıntının olmadığı da bildirilmiştir (3). KBB geçirgenliğindeki bu değişkenliğin SAR’a (W/kg) bağlı olabileceği ileri sürülmüştür (4). Bununla birlikte, yoğun ve yüksek RF-EMF dalgalarına maruz kalan beyin sinirlerinin fazla ısınmaya bağlı olarak KBB’nin fiziksel özelliğinin değiştiği bildirilmiştir (4). Diğer taraftan, RF-EMF dalgalarına maruz kalma durumunda ısı etkisi olmasa bile KBB’nin geçirgenliğinin arttığı bildirilmiştir (5). KBB geçirgenliğindeki diğer olası değişikliğin, kan basıncındaki değişiklikten kaynaklanmış olabileceği ileri sürülmüştür.
RF-EMF dalgalarına maruz kalan sinir hücrelerin zarında ve iyon kanallarında oluşan değişiklikler, sinirlerin normal fizyolojik uyarılmasını değiştirebilmektedir. Bu değişiklikler, voltaj kapılı iyon kanallarını etkileyerek sinirsel işlevleri uyarır veya baskılar. İyon kanallarının elektriksel aktiviteleri, sinaptik veziküllerin salınmasında önemli rol oynar. Özellikle kalsiyum iyon kanalları, sinir hücresinin uyarımı, nörotransmitter salınımı ve sinirsel sinaptik bağlantılar gibi çeşitli sinirsel işlevlerin düzenlenmesinde önemli rol oynarlar. Kalsiyum, sinir uyarımı sonucu kanallardan sitoplazmaya göç eder ve hücrelerin fizyolojik sinyalleşmelerinde kullanılmak üzere sitoplazmadaki kalsiyum proteinlerine bağlanır. Uzun zamandan beri, hücre içi sinyal iletiminde ve hücrenin kaderini belirlemede önemli bir faktör olan kalsiyumun elektromanyetik alanlardan etkilendiği bilinmektedir. Bu sonuçlar, EMF dalgalara maruz kalmanın hücre içi kalsiyum kanallarını doğrudan etkilediğini ve kanal fonksiyonunu düzenleyen hücre içi sinyal iletim sistemini dolaylı olarak etkilediğini göstermektedir. Sağlıklı bir sinir sisteminin gelişim ve işlevinde miyelin kılıfın yapısı çok önemlidir. RF-EMF dalgalarına maruz kalma durumunda, kılıf proteinlerinin yapısında önemli değişiklikler ve elektronlara aşırı duyarlılık belirtileri oluşabilir. Bununla birlikte, fetal yaşamın erken döneminde RF-EMF dalgalara maruz kalma durumunda omurilikte küçülme, sinir hücre gövdesindeki miyelinin aşırı arttığı ve düzensizleştiği rapor edilmiştir (6).
Cep telefonu kullanımı sırasında beyin sinir sistemine yakın olması nedeniyle çeşitli nörolojik etkilerin ortaya çıkabileceği ileri sürülmüştür. Epidemiyolojik ve deneysel çalışmalarda; baş ağrısı, titreme, baş dönmesi, hafıza kaybı, dikkat kaybı ve uyku bozukluğu gibi nörolojik bilişsel bozuklukların oluştuğu bildirilmiştir (7). Gebelik sürecinde, RF-EMF dalgalarına maruz kalan farelerin yeni doğan yavrularında önemli derecede hafıza kaybı ve hiperaktivite durumları gözlenmiştir. Bu işlevler üzerinde nasıl olumsuz etkiler yaptığı halen belirsizliğini korumaktadır. 1.800 MHz’e (8 gün boyunca günde 15 dakika, SAR 2.40 W/kg) maruz kalan kültürdeki hipokampus sinirlerinin sinaptik aktivitelerinin azaldığı bildirilmiştir (8). Diğer taraftan, 8 aydan fazla süre RF-EMF dalgalarına maruz kalan transgenik Alzheimer farelerinin bilişsel yeteneklerinin geliştikleri bildirilmiştir (9). Bu durum, RF-EMF dalgalarının Alzheimer hastalığında hafızayı geliştirebileceğini göstermektedir. RF-EMF dalgalarının insan ve hayvanlarda öğrenme ve hafıza kaybı gibi bilişsel işlevleri etkilediği bilinmesine rağmen hangi yol ile bunun yaptıkları halen belirsizliğini korumaktadır.
KAYNAKLAR
1. Nittby H, Brun A, Eberhardt J, Malmgren L, Persson BR, Salford LG. Increased blood-brain barrier permeability in mammalian brain 7 days after exposure to the radiation from a GSM-900 mobile phone. Pathophysiology 2009;16:103-112.
2. Sutton CH, Carroll FB. Effects of microwave-induced hyperthermia on the blood-brain barrier of the rat. Radio Sci. 1979;14:329-334.
3. Franke H, Ringelstein EB, Stogbauer F. Electromagnetic fields (GSM 1800) do not alter blood-brain barrier permeability to sucrose in models in vitro with high barrier tightness. Bioelectromagnetics 2005;26:529-535.
4. D’andrea JA, Chou CK, Johnston SA, Adair ER. Microwave effects on the nervous system. Bioelectromagnetics Suppl 6, 2003;S107-S147.
5. Fritze K Sommer C, Schmitz B, Mies G, Hossmann KA, Kiessling M, Wiessner C. Effect of global system for mobile communication (GSM) microwave exposure on blood-brain barrier permeability in rat. Acta Neuropathol. 1997;94:465-470.
6. İkinci A, Mercantepe T, Unal D, Erol HS, Şahin A, Aslan A, Baş O, Erdem H, Sönmez OF, Kaya H, Odacı E. Morphological and antioxidant impairments in the spinal cord of male offspring rats following exposure to a continuous 900MHz electromagnetic field during early and mid-adolescence. J. Chem. Neuroanat. 2016;75, 99-104.
7. Asghari A, Afshin Khaki A, Rajabzadeh A. A review on electromagnetic fields (EMFs) and the reproductive system. Electronic Physician 2016;8(7): 2655–2662.
8. Xu S, Ning W, Xu Z, Zhou S, Chiang H, Luo J. Chronic exposure to GSM 1800-MHz microwaves reduces excitatory synaptic activity in cultured hippocampal neurons. Neurosci. Lett. 2006;398, 253-257.
9. Son Y, Kim JS, Jeong YJ, Jeong YK, Kwon JH, Choi HD, Pack JK, Kim N, Lee YS, Lee HJ. Long-term RF exposure on behavior and cerebral glucose metabolism in 5xFAD mice. Neurosci. Lett. 2018;666:64-69.