İçinde bulunduğumuz küresel salgın döneminde, insanlık olarak kendimizi, önceliklerimizi, yaşantımızı, toplum olarak yarattığımız ve içinde yaşadığımız sistemleri gözden geçirerek sağlığın önemini bir kez daha anladık. Yaşlılarımızı ve kronik hastalığa sahip risk altındaki bireyleri korumak için sıkı hijyen kurallarına ve sosyal mesafeye dikkat ederek yeni toplumsal düzenlemeler oluşturduk ve bunlara titizlikle uyduk. Beslenme, vitamin-mineral takviyeleri, uyku gibi bağışıklığımızı güçlendirecek uygulamalarla sağlığımızı koruduk.
Salgına neden olan virüsün damlacık yoluyla bulaştığını, akciğerlerle birlikte kalp ve böbreklerde de hasara neden olabildiğini bilmekteyiz. Virüs temelde, akciğerlerden vücuda girip hedef organlara yayılım gösterdiği için, akciğerleri sağlıklı tutmak önem kazanmaktadır. Buradan hareketle, tüm solunum sistemi ve organizma üzerine olumsuz etkisi olan sigara ve tütün kullanımı ile mücadele gündeme gelmelidir. Ayrıca, virüs üzerinde etkili olduğu bilinen yüzey dezenfektanları ve el antiseptiklerinin uzun süreli solunması ile oluşabilecek akciğer harabiyeti, uygun havalandırma ve koruyucu kullanımı gibi önlemlerle engellenmesi gereken diğer bir durumdur.
Tüm bu önlemlerle birlikte, akciğer sağlığının korunması ve kapasitesinin artırılması için farkındalık temelli nefes uygulamalarının kullanımı yaygınlaştırılabilir. Nefes alıp vermek, spontan olarak yaptığımız ancak hayatın kaynağı olan bir vücut fonksiyonudur. Sağlıklı bir akciğer, pek çok hastalıktan korunmada kilit rol oynamaktadır. Bu nedenle spontan olarak yaptığımız bu vücut işlevinin, bilinçli farkındalıkla uygulanması ve bilinçli olarak nefese odaklanan yaklaşımlar giderek yaygınlaşmaktadır.
Bilinçli farkındalık (mindfulness), dikkatin anlık yaşantılara odaklanmasını ve içsel deneyimlerin gözlemlenmesini içeren bir zihin-beden pratiğidir. Şimdiki an içerisinde gerçekleşenlere dikkat etmek, bu dikkatin niteliğini fark etmek ve tüm fark edilenleri acele etmeden, yargılamadan kabul etmeyi içermektedir. Bilinçli farkındalık egzersizlerinin kapsamında nefes farkındalığı, vücut taraması, oturma farkındalığı, yeme farkındalığı, yürüme farkındalığı, ayakta durma farkındalığı ve şefkat farkındalığı uygulamaları yer almaktadır.
Nefes farkındalığı (mindful breathing) uygulaması, tek başına kullanıldığı gibi diğer uygulamalarla birleştirilebilir. Nefes farkındalığı, uygulama sırasında düşünceleri bedenle birleştirmede ve düşünce uçuşmalarını önlemede önemli bir araçtır. Nefes farkındalığı uygulama basamakları aşağıdaki gibidir:
- Sırtınızın dik olacağı rahat bir oturma pozisyonu bulun.
- Zihninizdeki düşünceleri serbest bırakın.
- Dikkatinizi nefes olarak aldığımız havaya getirin.
- Havanın burun, boğaz, göğüs kafesi ve karın boyunca izlediği yolu takip edin.
- Nefesinizin rahat olmasına izin verin ve kendinize nefesinizi kontrol etmemeyi ya da tutmamayı hatırlatın.
- Nefesinizdeki derinleşme ya da sığlaşma gibi değişimleri fark edin.
- Zihniniz gezindiğinde, endişelendiğinde ya da plan kurduğunda farkına varın ve sakince dikkatinizi nefesinize getirin.
Yapılan çalışmalarda, nefes egzersizlerinin hem sağlıklı hem de akciğer hastalığı olan bireylerde akciğer kapasitesini artırdığı bulunmuştur. Herhangi bir yan etkisi bulunmayan, uygulaması kolay ve pratik olan nefes farkındalığı yönteminin solunum sistemi üzerine olumlu etkisi ile birlikte, psiko-sosyal sağlığı da iyileştirdiği gösterilmiştir. Farkındalık temelli uygulamalar, nefes ile birlikte yaşamın her alanında kullanılabilmektedir. Kendisinin ve yaşamının, yaşamındaki her türlü etki ve etkileşimlerinin farkında olan birey, kendini gerçekleştirme ve bir bütün olma yolunda önemli bir adım atmış olacaktır.
Son yıllarda teknolojinin sağlık alanına entegre olması ile transhumanizm, öjeni ve dijital kimlik gibi kavramların gündeme gelmesi, gelecekte insan ve robot arasındaki ayırımın azalmasına, insanın ve sağlığın özünü oluşturan duygu, düşünce, zihin, bilinç gibi kavramların yerini yazılım, yapay zeka, klon ve robot teknolojilerinin almasına neden olacaktır. İnsanlığın dijitalleşmesi ve robotlaşması spektrumun bir ucunda iken, insanın insan olma niteliklerine sahip olma yolculuğu ise diğer ucundadır. İçinde bulunduğumuz dijital teknoloji devriminde, sistemler yapılandırılıp toplumlar yeniden şekillendirilirken bir bütün olarak insan kimliğinin korunmasında, insanın önüne geçirmeden teknolojiyi insanlığın yararına sunmada, farkındalık temelli uygulamaların öneminin artacağını düşünmekteyim. Özellikle, bilinç ve zihinsel faaliyetleri değerlendiren kuantum teknolojilerin gelişimi sonucu bilinç ve zihinsel paradigmaların sağlığa etkisi ölçülebildiğinde, bu konuda çok sayıda bilimsel çalışma yapılacaktır.