Fruktoz insan diyetinin tamamlayıcı parçalarından biridir. Bu monosakkarit doğal olarak çiğ meyveler, bal, havuç, soğan, tatlı patates ve paprikada doğal olarak bulunan bir monosakkarittir. 1960 yıllarında fruktozun metabolize edilebilmek için insüline gereksinim duymadığı hatta diyabet tedavisinde olumlu etkilere sahip olduğu belirtilmiştir. Ancak yine bu tarihlerde yüksek fruktoz içeren mısır şurubunun gıda endüstrisine girmesi ve yüksek miktarlarda tüketimi araştırmaların bu şekerin klinik olarak önemi üzerine yoğunlaşmasına neden olmuştur. Fruktoz özellikle plazma trigliserit ve açlık plazma serbest yağ asitlerinin düzeylerinde artışa sonuçta lipid metabolizmasına etki eden bir şeker olması ile de günümüzde önem kazanmaktadır. Bu nedenle, bugün için fruktoza bakış açısı ciddi anlamda değişmekte, obezite ve bazı metabolik bozuklukların gelişiminde de risk faktörü olarak ele alınmaktadır. Ek olarak, fruktoz irritabl bağırsak sendromu, karın ağrısı, ishal, şişkinlik gibi durumlar ile karakterize inflamatuvar durumları da kötüleştirmektedir.
Non-alkolik yağlı karaciğer (NAYK) en sık görülen karaciğer hastalığıdır ve bu hastalık yağlı karaciğer, non-alkolik steatohepatit ve siroz gibi çok geniş bir hastalık spekturumunu kapsamaktadır. Üstelik, NAYK abdominal obezite, insülin direnci, glukoz intoleransı ya da Tip- 2 diyabet ve dislipidemi sendromu dahil metabolik sendromun özellikleri ile ilişkilidir. Bağırsak mikrobiyotası da metabolik hastalıkları ilerleten temel çevresel faktör olarak tanımlanmaktadır. Yapılan çalışmalarda fruktozun ince bağırsak mikrobiyotasını zayıflatarak NAYK’in ilerlemesine katkıda bulunan bir faktör olduğu bildirilmektedir. NAYK patogenezi ile ilişkili temel bakteriyel ürünler lipopolisakkaritlerdir (LPS). LPS’ler gram negatif bakterilerden türevlenmektedir ve ciddi anlamda insülin direnci ve inflamasyon ile ilişkili süreçlere katkıda bulunmaktadır. Altta yatan mekanizma tam olarak bilinmemesine rağmen, fruktozun bağırsak mikrobiyotasını değiştirerek NAYK gelişimi ile çok yakın ilişkili olduğu bildirilmektedir. Fruktoz mukoza bariyerini parçalayarak ve inflmasyona katkıda bulunarak plazma endotoksin düzeyleri ve endotoksinin bağırsak içerisindeki hareketliliğini artırmaktadır. Hepatik portal sistem karaciğer ve ince bağırsak ile bağlantılıdır ve “gut-karaciğer-ekseni” olarak adlandırılmaktadır. Sonuç olarak karaciğer gut-kaynaklı endotoksinlere maruz kalan ilk organdır. Bu yüzden, karaciğer bakteriyel patojenlere karşı ilk savunma hattı olarak etki etmektedir. Aynı zamanda gut mikroflorası NAYK oluşumuna katkıda bulunan karaciğer yağ depolarını uyarabilme yeteneğine de sahiptir. İnce bağırsak gut bariyer işlevinin fruktoz ile uyarılma sonucu bozulması insülin direnci ve dislipideminin major nedenlerinden olan Kupffer hücre-aracılı inflamazomların ve inflamasyonun aktivasyonuna yol açarak, reaktif oksijen türlerinin, TNF-α gibi proinflmatuvar sitokinlerin oluşumunu artırarak bakteriyel ürünlerin portal ven sistemine ve karaciğere girmesine izin verir. Ek olarak endotoksinler inflamatuvar sitokinler ve oksijen radikalleri üreten ve salan Kupffer hücrelerinin aktivasyonuna neden olarak karaciğer hücrelerinde hasar oluşturma yeteneğine sahiptirler.
Sonuç olarak tüm bu süreçler NAYK oluşumunu ve tedavisel yaklaşımlarda bulunulmazsa daha ileri aşamada ciddi boyutlarda karaciğer hasarını tetiklenebileceğini göstermektedir.
KAYNAKLAR
- Zelber-Sagi S, Salomone F, Mlynarsky L. The Mediterranean dietary pattern as diet of choice for non-alcoholic fatty liver disease: evidence and plausible mechanisms. Liver Int. 2017; 37:936-49.
- White JS. Challenging the fructose hypothesis: new perspectives on fructose consumption and metabolism. Adv Nutr. 2013; 4:246-56.
- Melchior C, Gourcerol G, Dechelotte P, Leroi AM, Ducrotte P. Symptomatic fructose malabsorption in irritable bowel syndrome: A prospective study. United European Gastroenterol J. 2014; 2: 131-7.
- Xue L, He J, Gao N, Lu X, Li M, Wu X et al. Probiotics may delay the progression of nonalcoholic fatty liver disease by restoring the gut microbiota structure and improving intestinal endotoxemia. Sci Rep. 2017; 7:45176.
- Ochoa M, Lalles JP, Malbert CH, Val-Laillet D. Dietary sugars: their detection by the gut-brain axis and their peripheral and central effects in health and diseases. Eur J Nutr. 2015;54: 1-24.
- Lambertz J, Weiskirchen S, Landert S, Weiskirchen R. Fructose: A dietary sugar in crosstalk with microbiota contributing to the development and progression of non-alcoholic liver disease. Front Immunol. 2017; 8:1159.