Gelecekte Yok Olacak Meslekler?

Yapay Zeka’nın kullanılması bir devrime yol açacak mı? 

Konuya öncelikle yapay zeka’nın keşfi ve kullanılmasının benzer çok büyük tesirleri olan dünya’daki tüm yaşamı etkileyen Sanayi devrimi ile başlamak istiyorum. Amacım her 2 sürecinde benzer ihtiyaçlar üzerine oluştuğu varsayımına dayanmaktadır. Yani daha fazla ve daha verimli bir üretim amacıyla ortaya çıktıklarıdır. Tabi burada göz ardı edilen üretileni kullanacak olan insanların hayatını kolaylaştıran bu üretim çılgınlığı belirli bir doygunluğa erişince neler olacak? Daha çok makinenin hayatımıza dahil olması bizleri nasıl değiştirecek? İnsanların hep hizmet alması mümkün mü?       

Sanayi devriminin insanlık tarihindeki etkisi?

Dünya sahnesine ilk insanların çıkışından bu güne dünya doğal yaşamında çok şeyler değişti. İnsan sahnede yokken doğal bitki örtüsü ve içerisindeki hayvanlar belirli bir uyum içinde yaşamaya devam ediyorlardı. Hiçbir birey ihtiyacı dışında diğerinin yaşam hakkını elinden almıyordu. Bizler yokken bazı hayvanlar otçuldu ve sadece bitkileri yiyerek yaşamlarını idame ettiriyorken, bazıları ise et ile beslendiği için kendisinden küçük veya zayıf olan hayvanları avlayarak yaşamaya devam ediyorlardı. Ancak büyük bir doğa olayı olmadıkça hiç bir türün yok olma riski bulunmuyordu. Hatta birbirlerine öyle bağlıydılar ki, yaşam için her birey vazgeçilmezdi. Ufacık bir Arı olmasa, bu kadar çeşitli bitki türleri oluşamazdı. Bitkiler tozlaşamaz ve çoğalamazdı. Doğadaki bu hassas dengeler insan oğlunun gelişi sonrasında değişmeye başladı.

Bir çok hayvanda özellikle memeli sınıfı hayvanlarda bizlere benzer beyin dokuları taşımaktalar ancak bizler gibi düşünmüyorlar. Peki düşünen beyinlerin dünyaya gelmesi ile dünyadaki yaşam değişmesi bizim açımızdan iyi ama dünya açısından da iyi mi oldu? İnsanlar çoğaldıkça yaşam alanları genişledi, beslenme ihtiyaçları arttıkça onlarda etçil hayvanlar gibi diğer hayvanları hatta ihtiyacı dışında avlamaya başladı.

Önce gezer – avcılık dönemi yaşandı sonra bitkileri çoğaltabilmeyi öğrenince çiftçilik dönemi ile yerleşik düzene geçtiler. Nüfus arttıkça barınma sorunları oluştu, daha fazla barınaklar yapıldı. Daha çok tarım yapılmaya başlandı. Kişisel ihtiyaçlar, tarım için ve kendisini korumak için daha çok aletler silahlar gerekti. Giderek yeni yerleşim yerleri kuruldu, mevcut şehirler daha fazla büyüdü. İnsanlar önceleri kendilerini diğer insanlardan korumak için kale şehirler inşa etti. Hayvanların ve bitkilerin yaşam alanları giderek işgal edildi. Hayvan türlerinin bir kısmı aşırı avlanma ve doğal yaşam alanlarının kalmaması veya onlara bırakılmaması yüzünden yok oldular.

1800’lü yılların başlarına gelindiğinde Dünya’da hızla büyük bir değişim oldu. Bu değişim tüm Dünyada ekonomik, toplumsal ve kültürel bir değişimide başlattı. El emeği üstünlüğü veya el işçiliği bitmeye başladı. Makinelerin gücü kullanılarak üretim süreçleri çok daha hızlı gerçekleştirilmeye başlandı. İnsanlık tarihini etkileyen bu önemli adıma Sanayi devrimi ismi verildi. Bu dönemde buhar gücü fabrikalarda kullanılmaya başlandı. Tekstil sanayisi hızla gelişti, Dokuma tezgaharı ve yeni iplik makineleri üretim hızını ve verimliliğini çok artırdı. Küçük atolyelerin yerini büyük fabrikalar aldı. Üretim süreçleri makinelerin kullanımı ile daha standart ve seri hale geldi. Oluşan sanayi devrimi, kapitalizm ismi verilen ekonomik sistemin dünyaya yayılmasını hızlandırdı. Fabrikaların olduğu merkezlere kırsaldan büyük göçlerin oluşmasına neden oldu. Kentlerin daha da büyümesine neden oldu. Demiryolları dünyayı sardı. İnsanlar ve üretilen ürünler hızlı ve ucuza taşınmaya başlandı. Buharlı gemiler yapılınca deniz taşımacılığı hızlandı ve okyanus ötesine hızla ticaret yapılabildi. Bilimsel ilerleme sayesinde teknoloji ve bilimsel bilgiye olan talep giderek arttı. Eğitim sistemleri ve bilimsel araştırmalar hız kazandı. Üretim maliyetleri düştü, ürün çeşitliliği oluştu ve ulaşılabilir olan ürünler artınca yaşam standartları yükseldi.

Ancak şehirleşme ve sanayileşme, geleneksel toplumsal yapıyı ve yaşam tarzlarını tüm dünyada değiştirmeye başladı. 1900’lu yılların başına gelindiğinde sanayi devrimi çok hızlandı. Önemli ticari merkezler ve fabrikaların daha çok kurulduğu şehirlerin nüfusları hızla artmaya başladı.

Doğal kaynaklar yoğun şekilde kullanılınca, hem kaynakların tükenmesine hem de çevreye daha çok atık bırakmamıza neden oldu. Günümüzdeki teknoloji çağının başlamasına neden oldu. Şehirler çok daha fazla büyüdü ve doğayı görmez duymaz olduk. Sanayi devrimi ile üretim çok arttı ama asıl etkisini dünyadaki insanların toplumsal yaşantılarını değiştirerek yaptı. Tüm toplumsal ve yaşamsal alanlarda değişimin yaşanmasından dolayı hadiseye sanayi devrimi ismi verilmiştir (1).

Yapay bir zeka, her alanda insan zekasının yerini alabilir mi? 

İnsan zekası dünyadaki yaşamı böyle değiştirirken kendi tasarladığı yapay bir zeka neler yapabilir? Yapay bir zeka’nın keşfi veya oluşturulması da devrim niteliği taşır mı? Bu soruyu günlerdir düşünmekteyim. Dünya üzerinde yaşayan biyolojik zekalar, dünyamızı evimizi böyle hor kullanmışken, onların tasarladığı yapay bir zeka dünyamıza  nasıl katkılar sağlar? Dünya hayatını kolaylaştırır mı daha yaşanası hale getirebilir mi? Acaba ona zarar verebilir mi? Acaba bizlere zarar verebilir mi? Sanayi devrimi gibi yapay zekanın her türlü alanda kullanılması geniş kapsamlı bir süreç olarak ekonomik ve teknolojik alanlarda daha hızlı bir ilerlemeye neden olabilir. Sanayi devriminde istenen üretimin artırılması amacına yönelik daha verimli bir üretkenliğe neden olabilir. Ancak bu yeni devrim tüm dünyayı kökten bir değişime itebilir, fırsatlar kolaylıklar getireceği gibi bazı zorluklarda yaratabilir. Özellikle de bu etkileri şimdiden kestirmek gerçekten zor çünkü gelecekte etkisi genişlemeye ve derinleşmeye devam edecek gibi gözüküyor (2).

2024 yılında meslek seçiminde nelere dikkat edilmeli? 

İnsanlık tarihinin son yüzyıldaki hızlı gelişimi sonunda kendisi dışında düşünen ve karar verebilen bir zekânın ortaya çıkmasına neden oldu. Bu zekânın kaynağı yine insanların keşif edip ürettiği bilgisayar teknolojilerindeki hızlı gelişmelerdi. İnsan zekasını ve hafızasını aşan bu yeni biyolojik olmayan zeka, hızlı öğrenebilme ve analiz yetenekleri sayesinde giderek bir çok alanda hayatımızın içerisine girmekte ve giriyor. Belki başlangıçta sadece basit ihtiyaçlar için tasarlanmış olsalar da onları kullanmaya başladıkça, neler yapabildiklerini gördükçe biz insanların bazıları, bazılarımızın yerlerine daha az masraflı ve daha kolay kullanıldığı için kullanmaya başlayacak. İnsanın kendi zekasını kullanmasını engelleyen zaaflar, yapay zekayı kullanan makinelerde olmadığı içinde giderek daha çok tercih edilir olacaklar. Daha çok hayatımıza yerleşecekler, gelecekte daha çok alanda kullanılmaya başlanacaklar ve belki de geleceğimize yön verecekler. Bu nedenle genç insanların, lise öğrencilerinin üniversite tercihlerini çok dikkatli yapmalarının gerektiğini düşünüyorum. Böyle bir şuurun oluşması henüz yurdumda çok zayıf ancak hızla yakın gelecekte olacak.

Yapay zekanın hızlı gelişimi sayesinde birçok mesleğin yerini alabileceği dünyada bazı bilim adamlarınca düşünülmekte. Özellikle rutin ve tekrarlayıcı işleri yapan insanların veya mesleklerin yerini yapay zekanın veya yapay zekayı kullanabilen robotların alacağı öngörülmekte. Özellikle veri analizi, müşteri hizmetleri, tıp alanındaki teşhis ve tedavi süreçleri gibi alanlarda yapay zekanın etkili bir şekilde kullanılmasıyla bazı mesleklerin gereksiz hale gelebileceği ve hatta bu insanların iş bulmakta zorlanacakları düşünülmekte. Ne yazık ki ben de bunları yazarken üzülerek böyle bir geleceğin hızla yaklaştığını hissediyorum.

Bu konuyla ilgili bulduğum ilk yazı 11 Eylül 2015’te,”Bir robot işinizi elinizden alacak mı?” başlığı ile BBC News’ta çıkmış (3). Oxford üniversitesindeki araştırmaya göre İngiltere’deki mevcut işlerin %35’nin önümüzdeki 20 yıl içinde yüksek bilgisayarlaşma riskiyle karşı karşıya olduğu yazılmış ve bunun için bir tablo oluşturulmuş. Özellikle bir işi otomasyona duyarlı kılanın ne olduğu araştırılmış. Bu yönüyle bazı işlerin otomatikleştirilmesi diğerlerinden daha kolay olabilir denmiş. Oxford Üniversitesi akademisyenleri Michael Osborne ve Carl Frey, her işin otomasyona ne kadar duyarlı olduğunu, onu gerçekleştirmek için gereken dokuz temel beceriye dayanarak hesaplamışlar. Sosyal anlayış, müzakere, ikna, başkalarına yardım etme ve onlarla ilgilenme, özgünlük, güzel sanatlar, parmak becerisi, el becerisi ve dar bir çalışma ortamında çalışma ihtiyacı olması üzerinden karşılaştırmışlar.

Buna göre doktorlar, sosyal hizmet uzmanları, hemşireler, terapistler ve psikologlar, başka insanlara yardım etmek ve onlarla ilgilenmek (empati içeren) işin çok önemli bir parçası olduğundan, devralınmaları en az muhtemel meslekler arasında yer almışlar. Sanatçılar, tasarımcılar veya mühendis gibi çalışanların da kendi ayakları üzerinde durarak yaratıcı ve özgün fikirler ortaya koymalarını gerektiren rolleri olan bireyler, otomasyon karşısında önemli bir avantaja sahipler. Ayrıca araştırmaya göre, yönetici pozisyonları gibi yüksek derecede sosyal zeka ve müzakere becerileri gerektiren görevleri içeren meslekler de, makineler nedeniyle çok daha az risk altında olduğu bildirilmiş. Bunların aksine, telefonla pazarlamacılar ve banka memurları gibi belirli satış işleri etkileşimli görevler içerse de, yüksek derecede sosyal zekaya ihtiyaç duymayabilirler ve bu da onları otomasyona karşı açık hale getirmektedir denilmekte.

Daha gelişmiş endüstriyel robotlar yapılmasıyla, nesneleri manipüle etmek ve birleştirmek için gelişmiş duyulara ve daha koordineli parmak ve el hareketleri yapma becerisine sahip oldukça, gittikçe daha karmaşık hale gelen daha geniş bir yelpazedeki el becerisine dayalı görevleri yerine getirebileceklerdir. Bu çalışmada yapay zekanın (Makinelerin) devralacağı en muhtemel mesleklerin listesi oluşma ihtimaline göre en yüksekten düşüğe doğru tablo 1’de verilmiştir.

Tüm listeyi dikkatle okuyunca gerçekten çok üzücü. Çünkü İnsan el emeği denilecek birşey kalmamış gibi görünüyor. Kaybedilme riski en yüksek olan meslekler muhasebeciler ve idari işleri yürütenler olarak anlaşılıyor. Sonrasında ise görüldüğü gibi tüm hizmet sektörlerini makinalar ve onları bilinçlendiren yapay zeka görevi devir alacak gibi görünüyor. İnsanın el bilek gücü ile yaptığı tüm tekrarlayan işleri çok daha kusursuz ve uzun süre yorulmadan yapacak makineler çevremizi saracak. Böylece kalifiye olmayana bu dünyada yaşam şansı kalmayacağı da düşünülebilir. Çünkü zekasını yaptığı işe katamayan sadece otomatize işleri yapanların işleri çok zor görünüyor. Yapay zekanın kontrol ettiği makinaların otonom çalışma şekilleri bir çok mesleği hızlıca devir alacak gibi görülmekte. 

Yapay Zeka’nın Meslekler üzerine etkisi? 

Bütün bu meslek evrimi, insanların farklı meslek alanlarına kayacağını ve yapay zekayı etkin şekilde kullanan insanlar için gelecekte yeni meslek tarifleri yapılabileceği anlamına gelebilir. İnsanlar bilgisayar teknolojileri hakkındaki donanımlarını artırarak ve kendi zekalarını daha etkin şekilde kullanmaya zorlayarak bu problemi yenebilirler belki. Çünkü sadece kasları ile çalışma devri gelecekte makineler yüzünden kapanacak gibi gözükmekte. Böylece bazı meslekler tamamen değişecek veya yok olacak. Yapay zeka, rutin ve tekrar gerektiren işleri insanlardan çok daha hızlı ve verimli bir şekilde yapabildiği için tüm dünyadaki kapitalist sistemin bir sonucu olarak onları daha çok tercih edeceğiz.

Yapay zeka yaşantımızı nasıl değiştirecek?

Gelecekte birçok sektörde iş yapış şekillerini değiştirecek ve yeni mesleklerin ortaya çıkmasına neden olacak. Örneğin, yapay zeka uzmanları, veri bilimcileri, robotik mühendisleri, yapay zeka etik uzmanları gibi yeni meslekler ön plana çıkacaktır. Aynı zamanda, yapay zeka teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, sağlık sektöründe tıbbi görüntüleme uzmanları, otomotiv sektöründe otonom araç mühendisleri gibi alanlarda da yeni meslekler ortaya çıkabilir. Ancak bazı meslekleri de gereksiz hale getirebilir. Örneğin, rutin işleri yapan banka memurları, veri giriş elemanları gibi meslekler yapay zeka teknolojileri sayesinde otomatikleştirilebilir ve bu mesleklerin önemi azalabilir (4,5).

Sonuç olarak, yapay zeka teknolojilerinin gelişmesi ve yaygınlaşması, birçok mesleği etkileyecek ve bazı mesleklerin tamamen tarih olmasına neden olacak. Bu nedenle, geleceğin meslekleri konusunda yapay zeka teknolojilerine uyum sağlayabilen ve bu alanda uzmanlaşan bireylerin daha avantajlı olacağı söylenebilir. Bu nedenle, eğitim sisteminin yapay zeka teknolojilerine uygun olarak güncellenmesi ve bireylerin yapay zeka alanında eğitim almaları mutlaka sağlanmalıdır. Yada bireyler yaşam yolculuklarında kendi bilgi donanımlarını güncellemezler ise çok kolayca oyun dışı kalabilirler. Ayrıca yapay zekanın yaşamlarımıza bu kadar fazla dahil olması durumunda bazı potansiyel risklerinde olabileceği unutulmamalıdır. Hawking’inde “Zamanın kısa tarihi” isimli eserinde dediği gibi yapay zekanın gelişimi sırasında etik kurallar belirlenmeli ve yapay zeka insan değerleri ile uyumlu şekilde geliştirilmelidir. Yoksa kendisini sürekli yenileyen ve hızla öğrenen güçlü bir zekanın insanlık için varoluşsal bir tehdit dahi olabileceğini bildirmiştir (6).

Tüm bu değişim tamamlandığında, dünya düzeni tamamen değişmiş olabilir ve insanın dünya sahnesine ilk çıkışından beri ilk kez kendisinin dünyaya yön veren zekasını dehasını, gelecekte düşünme süreci dışında bırakabilir. Umalım böyle olmasın. Bilimle kalın.

Kaynaklar:

1. Sanayi ve İmparatorluk: Sanayi Devriminin Doğuşu” – Eric Hobsbawm, Türkçe baskı 2013.
2. Süper Zeka: Yapay Zeka uygulamaları, Tehlikeler ve Stratejiler. Nick Bostrom. Türkçe çeviri, 2019.
3. https://www.bbc.com/news/technology-34066941. Will a robot take your job? 11 September 2015, BBC News.
4. Yapay Zeka işimizi elimizden alacak mı? Prof Dr Çağdaş Hakan Aladağ, Akademik Akıl. 22 Mart 2024  https://www.akademikakil.com/yapay-zeka-isimizi-elimizden-alacak-mi/cagdashakanaladag/
5. Elon Musk: Yapay Zeka işlerimizi elimizden alacak. Detaylar haber sitelerinde. 24.05.2024
6. Zamanın kısa tarihi, Stephen Hawking. Türkçe baskı 2023.