Göğüs Cerrahisi Uzmanlık Dalı’nda İnsan Gücü Planlaması

Bir önceki yazım “Tıpta Uzmanlık Sınavı (TUS) ve Göğüs Cerrahisi”nde, TUS’a girmek ve göğüs cerrahisi uzmanlık dalında eğitim yapmayı düşünenlere tercih konusunda kılavuzluk yapmayı amaçlamış ve yardımcı olmaya çalışmıştım. (1)

O yazımda, “Öncelikle Türkiye’deki göğüs cerrahisi alanındaki uzman ve asistan sayısının yeterli, belki biraz fazla ama öyle sanıldığı ve iddia edildiği gibi çok fazla ve abartılı olmadığını söylemekle yetineyim. Eğer göğüs cerrahisi uzmanlık dalında asistan ve uzman fazlasından bahsedilecekse, bu durum bütün uzmanlık dalları için geçerlidir. Bu konuyu “Göğüs Cerrahisi Uzmanlık Dalı’nda İnsan Gücü Planlaması” adlı bir sonraki yazımda ayrıntılı olarak ele almayı düşünüyorum” demiştim ve şimdi bu konuyla devam ediyorum.

Ülkemizde “göğüs cerrahisi uzmanı sayısı ve ihtiyacı konusu”nda yapılmış tek bilimsel çalışmada; “sağlıkta insan gücü hesaplamaları için kullanılan yöntemlerle yapılan hesaplamalarda, ülkemizdeki göğüs cerrahisi uzman sayısının çok yüksek olduğu, yıllar geçtikçe göğüs cerrahı sayısının yükselişinin engellenmemesi durumunda yakın gelecekte başka işler ile uğraşan göğüs cerrahlarının olmasının kaçınılmaz olacağı ve sağlıkta insan gücü planlaması sadece niceliksel veriler ile değil aynı zamanda niteliksel veriler ile yapılmalı” sonuçlarına ulaşılmıştır. (2)

Bu çalışmaya göre o tarihte ülkemizde görev yapan göğüs cerrahisi uzmanı 2013 yılı sonu itibari ile 542’dir. 2016 Sonbahar Dönemi TUS sonuçları açıklandığında, cerrahi kadrolar arasında en az tercih edilenin her zaman olduğu gibi yine göğüs cerrahisi branşının olması üzerine dönemin Türk Göğüs Cerrahisi Derneği Başkanı, bu konu etrafında yapılan mülakatta “Sağlık Bakanlığı verilerine göre, ülkemizde bakanlık, üniversiteler ve özel sağlık kuruluşlarında yaklaşık 590 göğüs cerrahisi uzmanının görev yaptığını” belirtmektedir. (3) 

Halihazırdaki en son ve güncel veriler ise şu şekildedir; 670 uzman (Sağlık Bakanlığı-SB- 384, Üniversite 172, Özel 114) / 233 asistan (SB 90, Üniversite 143). (4)

Bu verileri ve ilgili makaledeki verileri dikkate alarak yıllara göre bir tablo oluşturursak, uzman sayıları konusunda bir fikir vermek açısından faydalı olur sanırım. (Tablo 1)

Tablo 1. Türkiye’deki göğüs cerrahi uzmanlarının yıllara göre sayıları

*Asistan sayısı: 234 (son TUS’da yerleşen 58 asistan eklenirse toplam 292)

Ülkemizdeki mevcut göğüs cerrahisi uzmanı sayısı ve ne olması gerektiğinin irdelendiği çalışmada, ihtiyaç ve planlama belirlenmeye çalışılırken poliklinik sayısı, yatak sayısı ve doluluk oranı, hastalık ve ameliyat yükü, nüfus ve AB & ABD’deki uzman sayıları gibi parametreler üzerinden hesaplamalar yapılıp olması gereken sayı belirlenmeye çalışılmış, o tarihte bu parametrelerin hepsi dikkate alındığında ihtiyaçtan fazla olduğu belirtilmiştir. (2)

Bu parametreler bir yana yalnız bugünkü nüfusu dikkate alıp ülkemiz nüfusunun 85 milyon olduğunu göz önünde tutarsak ve 100 bin kişiye bir göğüs cerrahisi uzmanı düşmesi gerektiğini farz edersek 850 rakamına ulaşabiliriz. (5) Ülke nüfusuna göre göğüs cerrahisi uzmanı dağılımı ihtiyaca göre dengeli olduğu takdirde ve ayrıca bütün uzmanların aktif cerrahi yapmadıkları, idari görevler gibi uzmanlık dalları dışındaki işlerle de uğraştıkları göz önüne alındığında halihazırda ihtiyaç fazlası göğüs cerrahisi uzmanı olmadığı kanaatindeyim. Zaten ilgili makalede ‘Sağlık Bakanlığı İhtiyaç Analizi ve 2023 Vizyonu Raporu’na göre, 2023 yılında göğüs cerrahisi uzmanı sayısının 1041 olması öngörülmüştür. (2) Şu anki uzman sayısının emeklilik veya başka nedenlerle eksilmediğini ve uzmanlık eğitimine başlayan/devam eden bütün asistanların uzman olduklarını varsaysak bile (670 uzman+292 asistan: 962 uzman) bu sayıya ulaşılamadığı görülmektedir.

Bütün dünyada özellikle son salgın ve sonrasında hekim ihtiyacı ve ülkeler arası hekim transferi/göçü artmıştır.  Ayrıca sağlıkta özelleşme/özelleştirme artışı ile özel sektöre geçme eğilimi ve sağlık turizminin de artması ile her alanda bir fazlalıktan ziyade eksiklik bile gündeme gelmiştir. Bu noktadan hareketle göğüs cerrahisi uzmanı ihtiyacı konusunda piyasanın arz/talep dengesinin de dikkate alınması gerektiği aşikardır.

Diğer uzmanlık dalları gibi göğüs cerrahı uzmanlarının da sosyokültürel nedenlerle çalışmayı pek tercih etmediği il veya büyük ilçelere hâlâ mecburi hizmet kurası ile uzman istihdamı sağlanmaya çalışılmaktadır. Ayrıca ekonomik yönden cazip şartlarla sözleşmeli uzman istihdamı yoluna da başvurulmaktadır. Az da olsa bazı illerde nüfus yoğunluğu bazında hâlâ tek göğüs cerrahisi uzmanı olabilmektedir. (6) Hatta bu yazının yazıldığı tarihte Şanlıurfa Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Cerrahisi Anabilim Dalı, öğretim üyelerinin ayrılması (ya da ayrılmak zorunda bırakılması) nedeniyle kapanmış durumda idi. Göğüs cerrahisi uzmanı sayısı kadar, ülke sathındaki dağılımının da önemli olduğu bir gerçektir. Bazı il ve hatta o ildeki bazı hastanelerde uzman sayısı fazlalığı, yığılması varken bazı illerde uzman olmaması gibi bir durum söz konusu olabilmektedir. Van’da Tıp Fakültesinin ilk kurulduğu yıllarda, çevre illerde göğüs cerrahisi uzmanı yoktu ve göğüs cerrahisi ile ilgili işlemler genel cerrahlar tarafından karşılanmaya çalışılmakta idi. Bu durum da tıbbi hatalara ve hatta bir keresinde travmatik hemotorakslı bir vakada zamanında torakotomi kararı verilemediği için transport edilen bir hastanın acil servise ulaşıncaya kadar kanamadan eks olmasına bile yol açmıştı. Bu vakadan yıllar sonra bile yine böyle bir vaka, gece vakti Avrupa yakasında müdahale edebilecek bir göğüs cerrahı bulunamadığı için Süreyyapaşa’ya nakledilirken yine yolda kan kaybından eks olmuştu. Hiçbir hastalık olmasa dahi yalnızca göğüs travmasından bir hastanın göğüs cerrahisi uzmanı olmamasından dolayı ölmesi ihtimali bile, her ilde devlet hastanesinde (şimdilerde şehir hastanesi) en azından bir göğüs cerrahi uzmanı istihdamı için yeterli sebeptir. (7)

Ülkemizdeki göğüs cerrahisi uzmanı sayısının diğer dallara göre sayı olarak daha sınırlı olması ve bu nedenle yurt sathındaki dağılım, mesleki aktiflik (acil, poliklinik, klinik ve ameliyat sayısı, sonuçlar), mezuniyet sonrası eğitim gibi konuları bilmek ve izlemek daha kolay olduğundan Türk Göğüs Cerrahisi Derneği (TGCD)’nin bu konuda çalışmalar yapması, sorunlar ve çözüm önerileri konusunda SB ile ilişki ve irtibat halinde olması gerekmektedir. Mesela son TUS sınavında uzmanlık dallarının ihtiyacı olan ve ilan edilen kadroların kim/kimler tarafından ve hangi kriterlere göre belirlendiğine dair soru cevapsız kalmıştır. (8)

Ülkemizdeki göğüs cerrahisi uzmanı sayısı, görev yerleri, kurumlar arası değişim, kamudan özel sektöre geçme, emeklilik, idari görevde olup olmama, aktif cerrahi yapıp yapmama ve diğer bilgilerin devamlı güncellenmesi, ileriye dönük asistan ihtiyacının saptanması, uzmanlık eğitimi verecek merkezlerin kriterlerinin belirlenmesi ve takibi, göğüs cerrahisi stajyer, asistan, uzman ve akademisyen eğitimi konuları çok ama çok önemlidir.

Doğrusunu söylemek gerekirse Türkiye’deki, göğüs cerrahisi alanında, gerek kamuda (üniversite, eğitim araştırma hastanesi, şehir ya da devlet) olsun, gerek özel sektörde (üniversite ya da hastane) olsun, gerekse de serbest (muayenehane) olsun (yasal ya da yasa dışı, açık ya da gizli) çalışan uzman sayısını, aktif cerrahi yapıp yapmadıklarını ve bulundukları güncel pozisyonları ve aktüel durumlarını kayıt dışılık yaygın olduğundan bilmek ve belirlemek mümkün olmadığından, kesin ve net istatistiki veri verme imkanı yoktur.

Ülkemizde şu anda göğüs cerrahisi uzmanlığı belgesi almış olan herkesin göğüs cerrahisi alanında her açıdan aktif olarak çalışmadığını söyleyebiliriz. Bir kısmı içinde bulunduğu şartlar, kuruma ve kişiye (kendisine) özgü nedenlerle ameliyat yapmıyor ya da tek tük vakaya giriyor, sadece acil ve poliklinik hizmetlerini tercih ediyor; bir kısmı dekanlık, başhekimlik, başhekim yardımcılığı ve sağlıkla ilgili başka alanlarda yöneticilik yaparken az bir kısmı da hekimlik dışı alanlarda çalışmayı yeğliyor.

Bu nedenlerle ve belirttiğim bütün bu hususlar dikkate alındığında göğüs cerrahlarının resmi meslek örgütü olan TGCD’nin, göğüs cerrahisi uzmanlık dalında insan gücü planlaması konusunda çalışma yapması şarttır. Bu çalışma bir kişinin değil, derneğin işi olmak zorundadır. Bu planlamanın da doğru ve sağlıklı yapılabilmesi için güncel ve gerçek verilere ihtiyaç vardır. Bu veriler de sık sık (yılda en az bir kez) yurt sathında ve sahadan alınan verilerle güncellenmelidir. Bu verilerden hareketle ileriye dönük birçok alanda olduğu gibi insan gücü planlaması yapılmalı, gelecekteki asistan, uzman ve akademisyen (eğitim-öğretim üyesi) ihtiyacı belirlenmeli, sonuçlar SB ile paylaşılmalı, çözüm yolları aranmalıdır.

Sonuç olarak şu hususu tekrar belirtmekte zaruret ve fayda vardır. Türkiye’de göğüs cerrahisi uzmanı sayısı ve planlaması, sadece hekim sayısının azlığı ya da fazlalığı konusuna indirgenemez. Sağlık hizmetlerinin ve özellikle göğüs cerrahisi uzmanlık dalı ile ilgili işlerin iyi ve yeterli bir şekilde yürütülmesi uzman sayısının azlığı ya da çokluğu kadar, belki ondan daha fazla uzman sayısının ülke çapında ihtiyaca göre (hizmet verilecek nüfus sayısı, sosyo-ekonomik koşullar vs.) dağılımının sağlanması, hastanelerde göğüs cerrahisi uzmanlık dalının aktif uygulanabilmesi için gerekli araç gereç ve donanımın olması ve özellikle genç göğüs cerrahisi uzmanlarının aktif görev yapabilmeleri için uzmanlık dalları dışındaki görevlerde çalışmamaları/çalıştırılmamaları ve belki de en önemlisi göğüs cerrahisi uzmanlarının maaş, ücret, döner sermaye katkısı, özlük hakları ve emeklilik yönünden de tatmin edici düzeye erişmeleri gerekmektedir.

Kaynaklar:

1. https://www.akademikakil.com/tipta-uzmanlik-sinavi-ve-gogus-cerrahisi/irfanyalcinkaya/
2. Çıtak N. Bilimsel veriler ışığında Türkiye’deki göğüs cerrahisi uzmanlarının planlanması: Göğüs cerrahisi uzmanı sayısı nedir ve ne olmalıdır? Turk Gogus Kalp Dama 2015;23(2):316-22 https://tgkdc.dergisi.org/uploads/pdf/pdf_TGKDC_2201.pdf
3. https://www.medimagazin.com.tr/hekim/genel/tr-adaylar-gogus-cerrahisini-secme-konusunda-dusunmek-zorunda-kaliyor-2-12-72631.html
4. Son veriler için SB Bakan Yardımcısı Sn. Prof. Dr. Sabahattin Aydın’a teşekkürler
5. https://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/tuik-duyurdu-il-il-2022-nufusu-belli-oldu-iste-turkiyenin-en-genc-ve-yasli-sehirleri-1649479471
6. 6 yıldır 429 bin nüfuslu Aksaray şehrindeki tek göğüs cerrahı; https://fb.watch/dcgRN3yHpL/
7. https://profdrirfanyalcinkaya.blogspot.com/2021/05/bir-mulakat.html
8. https://www.akademikakil.com/tipta-uzmanlik-kadrolari-nasil-belirleniyor/haldunguner/