Halk Üniversitesi

Üniversite kelimesi Latincede “camia”, “bütün”, “toplam” anlamlarını çağrıştıran “universitas”dan neşet eder. “Evrensel” manasına gelen “universalis”ten türemiştir. (1)

Liseden sonra gelen yükseköğretim kurumlarına üniversite denir. Dünyadaki ilk üniversite, Abbasiler tarafından Mısır’da kurulmuştur. Bologna Üniversitesi ise Avrupa’da kurulan ilk üniversitedir. (2)

Birkaç yıl önce ülkemizdeki devlet üniversitelerine verilen isimlerden hareketle bir yazı hazırlayıp üniversite konusuna bir giriş yapmayı düşünmüş, epey de bir mesafe kat etmiştim. Ama daha sonra konunun ağırlığı, zorluğu ve çok yönlü olması nedeniyle gözüm kesmemiş, öylece bırakmıştım. Bilahare daha dar kapsamlı ve bildiğim, içinde olduğum bir alan olan tıp fakültesi konulu yazılar kaleme almıştım. (3)

Akim kalan o çalışmamla ilgili birkaç not düşüp yazıma devam etmek istiyorum. Devlet üniversitelerinin isimleri büyük çoğunlukla kuruldukları şehir veya ilçelerin isimleri, kurtuluş günleri, o şehirde doğan siyasi, tarihi ve dini kişiliklerin isimleri, o üniversitenin kurulmasında maddi katkı sağlayan hayırseverlerin isimleri, o şehrin coğrafi ya da kültürel özelliklerinden hareketle verilmiştir. Bu konuda ilginç ve düşün-dürtücü olan bir husus da 15 Temmuz’da tümgeneral olan komutanının verdiği emir üzerine bir başka tuğgeneral olan komutanını öldürdükten sonra öldürülen bir astsubayın adının bir kışlaya (özel kuvvetler komutanlığı örneğin) veya bir askeri tesise, kuruluşa (milli savunma üniversitesi mesela) değil de o askerin doğduğu şehirdeki üniversiteye verilmiş olmasıdır. Bu ülkede bugüne kadar iki üniversite hariç (Mimar Sinan Güzel Sanatlar ve Kâtip Çelebi Üniversitesi) bir başka devlet üniversitesine uzak ve yakın (özellikle cumhuriyet dönemi) geçmişimizdeki bir başka bilim ve sanat insanının ismi verilmemiştir. Çok ilginçtir bu isimlerden biri olan İbn-i Sina bile bu ülkede bugüne kadar hak ettiği değeri bulmamıştır. İsmi sadece 12 Eylül sonrası darbeci orgeneral kenan evren’in talimatıyla Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin Sıhhiye’de yapılan yeni hastanesine verilmiştir. Filozof diyoruz, tıbbın dehası diyoruz, hekimlerin sultanı diyoruz ama bir üniversiteye bile ismini vermemişiz. Ona ait bir sözle bu bahsi kapatayım. “İlim ve Sanat takdir edilmediği yerden göçer”. 

Ülkemizde halihazırda toplam 209 üniversite vardır. 131 devlet üniversitesi (11 teknik üniversite, 2 güzel sanatlar üniversitesi ve 1 yüksek teknoloji enstitüsünün yanı sıra jandarma ve sahil güvenlik akademisi, polis akademisi ve milli savunma üniversitesi) ve 75 vakıf üniversitesi bulunmaktadır. (4)

Yıllar önce bir dergide “büyük adamları yetiştiren, yalnız üniversiteler değildir” başlıklı bir yazı okumuştum. Biraz arabesk olacak ama esas itibariyle türkü söyleyip arabesk eserler de seslendiren sanatçı İbrahim Tatlıses yıllar önce bir TV kanalında katıldığı programda “Urfa’da Oxford mudur neydir işte, okul yoktu ki biz okuyalım” demiş, nasıl okuma yazma öğrendiğini anlatmıştı. Bu ülkenin en büyük sanatçılarından merhum Neşet Ertaş usta da mektepli olmayıp alaylı idi. Değil ülke dünya çapında bir sanatçı olan “Bozkırın Tezenesi”, devlet sanatçısı unvanı verilmesini bile kabul etmeyip “ben halkın sanatçısıyım” diyebilen ender sanatçılardan biriydi.

Maksim Gorki’nin “Benim Üniversitelerim” kitabında anlattığı Rus halkı ise, “ona kendi hayatlarının acımasız gerçekliğini öğreten gerçek insanlardır. Toplum dışına itilmiş yersiz yurtsuz aylaklar ve serserilerdir. Açlığı, zulmü ve baskıyı; devlet ve kiliseyle ilişkilerini sorgulayan devrimcilerdir. Kürek mahkûmları gibi sürekli çalışan, hayatlarını aklın rehberliğinde yaşamak isteyenlere düşman olan mujiklerdir”. (5)

Yine Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı tarafından kurulan Özgür Üniversite de 30 yıldır bilimsel ve estetik faaliyetin yozlaşmasına ve yozlaşmanın ortaya çıkardığı olumsuzluğa ısrarla dikkat çekmek için, yayınlar çıkaran, sempozyumlar- seminerler düzenleyen bir sivil üniversite olarak varlığını sürdürüyor. (6) Yeri gelmişken bir üniversite olmasa bile “İlim Dallarının Temellerini Araştırma Enstitüsü” adlı sivil ilmi bir yapının da ismini zikretmiş olayım. (7)

Bütün bu bilgilerden sonra gelelim Halk Üniversitesi’ne. Elbette kâğıt üzerinde, hayali ve kurgu bir üniversite filan ama bir o kadar da gerçek. Espri falan ama bir o kadar da hakikat.

Birkaç yıl önce yazılarını paylaştığım üniversite dışındaki bazı arkadaşlardan alıntıladığım notların altına, yazılarının halk nezdinde etkisini arttırmak ve onore etmek maksadıyla bir espri olarak ‘prof. dr.’ yazmaya başlamıştım. Bilahare bu proflara bir üniversite bulmak gerekiyordu, bunun için de ‘halk üniversitesi’ kavramını icat ettim. Tabiri caizse icat çıkardım, eski köye yeni adet getirdim. Her şey böyle başladı ve bugünlere geldi.

Halk Üniversitesi (Akademisi), devlet veya özel (vakıf) üniversiteleri dışında, gerçek anlamıyla sivil ve özgür bir üniversitedir. Bir yerde eskilerin deyimiyle ‘hayat üniversitesi’ de denilebilir.

Yeri, binaları, yerleşkeleri yoktur. YÖK bünyesinde olmayıp rektörü, dekanları, anabilim dalı başkanları filan yoktur.

Eğitim öğretimde mekân kısıtlaması yoktur. Yer, bütün yurt sathı hatta -internet sayesinde- bütün dünyadır. Eğitim öğretimde zaman kısıtlaması da yoktur, 7/24’tür. Akademik tatil filan yoktur. Bu üniversiteyi bitirmek, diploma, iş garantisi filan yoktur.

Öğrencileri, ilgi göstermek ve talep etmek koşuluyla 7’den 70’e bütün halktır. Öğrenci olmak için sınav, maddi imkân veya herhangi bir şeye gerek yoktur. Talep etmek yeterlidir.

Öğretim üyeleri meccanen çalışır, bir ücret talep etmez (Belki bir teşekkür, takdir ve Allah rızası dışında). Bir nevi devlet üniversitelerindeki fahri (onursal) öğretim üyesidirler.

Onlar aslında halktan, içimizden birileri olup belki de bir kısmını tanıyorsunuzdur. Kimi lise, kimi üniversite mezunu olup aralarında ortak noktalar olsa da her birinin hayata bakışı, yolu yordamı yöntemi, mesleği, meşgalesi, ilgi duyduğu alanlar farklı farklıdır. Herhangi bir kamu ya da özel üniversitede, akademik pozisyonda bulunmamış, görev yapmamışlardır. Aslında onlardan biri (doktorası olan Atalar) hariç hiçbirinin resmi anlamda akademik bir titri filan da yoktur. Belki de bu durum onlara özgürlük, özgünlük ve samimiyet sağlamıştır; aksi takdirde ikbal&istikbal beklentileri, endişeleri ve korkuları olabilecekti. Yaptıkları işi bir mesai, vazife ve zorunluluk telakki edebileceklerdi; belki de çalışmalarını ortaya koyamayacaklardı. Fakat her biri kendi alanlarında kendi istekleriyle vakit sarf edip emeklerini ortaya dökerek bu halka katkıda bulunan nice çalışmalara imza atmışlar ve birçok değerli eserler vermişler, vermeye de devam etmektedirler. Emekleri karşılığında ne makam mevki ne mal mülk ne şan şöhret ne unvan ve ne de başka bir karşılık beklememişler; kürsü, pâye, titr, unvan gibi talep ve beklentileri de olmamıştır. Halbuki bugün üniversitelerde akademisyenlerin bir kısmı bile “ne öğrencilere bir ders verdiler ne bir asistan yetiştirdiler ne bir laboratuvara, kliniğe, ameliyathaneye girip hasta bakıp ameliyat yaptılar ne de bilime kayda değer bir katkıları oldu. Ama birilerinin himmeti ve desteği ile bir yerlerde bir şekilde tez, yayın, bildiri vs. halledip dosya oluşturup yüz puanı topladılar. Bir kişinin mağduriyeti giderilsin diye ya da özellikle âdeta kadrolu yönetici pozisyonundaki bazı kişiler bir de akademik unvana sahip olabilsinler diye bazı kişiler bu yolla doçent oldu. Zaten doçent olan da beş yıl sonra otomatik profesör oluyor. Doçent ve profesör kelime kavramlarının içi ancak bu kadar boşaltılıp sıradanlaştırılıp değersizleştirilebilirdi.” (8) Yardımcı doçent (Doktor öğretim üyesi) olmak bile evvelce bulunup belirlenen/alınması istenilen kişinin nerede ise gözünü kaşını işaret eden bir kadro ilanına bakabilmektedir.

Halk Üniversitesi’nin öğretim üyelerini halkın bir kısmı takdir etse de çoğu zaman halkın bir diğer kısmı ve hatta sistem tarafından bile ne yazık ki birçoğu bırakın güzel bir mukabeleyi, tam aksine tekdir görmüşler, türlü ithamlara maruz kalmış ya da görmemezlikten gelinip yalnız bırakılmış hatta çeşitli cezalandırmalara bile maruz kalmışlardır.

Halk Üniversitesi’nin öğretim üyelerinden bir kısmını kısaca tanıtmak, çalışmalarından örnekler sunmak, bizatihi değerli olan bu insanların önemine ve çalışmalarına dikkat çekmek, bugüne kadar bana (ve sayısız kişiye) emek ve katkı veren bu insanlara teşekkür etmek, kendi cirmimce zikredip vefa göstermek istedim. Bu gaye ile slayt sunusundan bir video çalışması hazırladım. (9)

Bu çalışmadaki kişiler, benim bildiğim, bu yaşıma kadar az çok yakından tanıdığım, acı tatlı anılarımın olduğu kişiler olup bir kısmı ile iletişimim hâlâ devam etmektedir. Bilim, din, sanat, edebiyat ve diğer alanlarda çalışmalar yapmış, eserler vermiş, normal şartlarda fiziki ve diğer birtakım nedenlerle bir araya gel-e-meyecek bu değerli zatların hepsini en azından bu çalışmada bir kere bir araya getirmiş oldum. Elbette bu çalışmada yer alan kişiler ve eserleri, bilimsel ve akademik yönden tartışılabilir. Kimini beğenebilir, beğenmeyebilir ya da yeterli bulabilir bulmayabilirsiniz. Liste “armudun sapı, üzümün çöpü” denilmeden olabildiğince geniş tutuldu, zira çok katı kriterler konulursa bir elin parmakları bile olabilirdi. Bu konudaki takdir, elbette size ve bilenlere aittir. İsterseniz bu listeye siz de bu özelliklere sahip bildiğiniz, tanıdığınız ve istediğiniz isimleri ekleyebilirsiniz.

Halk Üniversitesi’nin birer mensubu olarak gördüğüm bu kişiler, gönül isterdi ki bir araya gelip birlikte faaliyetler yapıp çok sesli, çok renkli bir kadro ile toplumda bir sinerji oluşturabilseler(di). Ayrıca isterdim ki bilimsel ve akademik altyapı, birikim, yöntem bir yana kendileri için istedikleri fikir üretme ve ifade özgürlüğünü “ama, fakat demeden ve istisna etmeden” başkaları için de isteyebilseler(di). (10,11)

Ve son olarak bu çalışma ile istedim ki, içlerinden üçü Hakk’a yürüse de diğerlerini “yaşarken anlayıp”, “kadir kıymetlerini ‘seng-i musalla’dan önce bilelim”.

Ne mutlu son nefese kadar bu üniversitenin öğretim üyesi ve/veya öğrencisi olabilenlere.

Kaynaklar:

1. https://www.hurriyet.com.tr/kelimelerin-sirri-8228343
2. https://www.milliyet.com.tr/egitim/sozluk/universite-ne-demek-tdk-sozluk-anlami-nedir-universitelerin-amaclari-nelerdir-6739937
3. https://www.akademikakil.com/author/irfanyalcinkaya/
4. https://tr.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCrkiye%27deki_%C3%BCniversiteler_listesi
5. https://www.kitapyurdu.com/kitap/benim-universitelerim/385449.html
6. https://ozguruniversite.org/
7. https://www.ilimler.org/
8. https://www.kitapyurdu.com/kitap/benim-yolum/602498.html
9. https://www.youtube.com/watch?v=MdxMs4sYAk4&t=298s
10. http://arifkaya06.blogspot.com/2020/12/ic-muhalefet-tartsmas-muslumanlar.html
11. https://www.akademikakil.com/fikrimin-ince-gulu-kalbimin-sen-bulbulu/irfanyalcinkaya/