Hazreti Ali ve İlim

Hz. Muhammed’in (s.a.v.) amcası Ebû Tâlib’in oğlu ve ilk Müslümanlardan olan Hz. Ali (ö. 40/661), aynı zamanda Hz. Muhammed’in (s.a.v.) damadı ve İslam tarihinin dördüncü halifesidir. O, sahabe arasında Kur’ân, hadis, fıkıh, Arapça, şiir ve benzeri ilim dallarında kendisini kabul ettirmiş bir otorite idi. İlmi kaynaklarda daha çok onun savaşları, siyasi yönü ve menkıbelerine yer verilmektedir. Bu nedenle, onun ilmi ve edebi yönüne yeterli derecede yer verilmediği kanaatindeyiz. Burada, onun ilmin önem ve değerini anlatan bazı yorumlarına yer vermek istiyoruz. Aslında Kur’ân ve sünnette geniş yer alan ilim, başlı başına önemli bir konudur. Ancak ifade etmeye çalıştığımız gibi bu makalemizde, sadece Hz. Ali’nin ilmin maldan daha değerli olduğunu anlatan bazı açıklamalarına yer vereceğiz. Hz. Muhammed (s.a.v.), Hz. Ali hakkında pek çok hadis söylemiştir. Onun ilmi yönünü dile getiren bir hadisin manası şöyledir: “Ben ilmin / hikmetin şehriyim. Ali bu şehrin kapısıdır.”(Tirmizî, menâkib, 20)

Hz. Ali’ye muhalif olan hariciler, bu ve benzeri hadisleri duyunca kıskanmışlar. Onlardan on kişi bir araya gelerek Hz. Ali’yi denemek istemişler. Sıra ile Hz. Ali’ye aynı soruyu sormaya karar vermişler. Her birine ayrı ayrı cevap verdiği takdirde, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) haber verdiği gibi onun alim olarak kabul edeceklerini söylemişler. Onlardan biri Hz. Ali’nin yanına vararak, “Ya Ali! İlim mi yoksa mal mı daha değerlidir?” diye sormuş. Hz. Ali ona, “İlim maldan daha değerlidir” diye cevap vermiş. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “İlim peygamberlerden, mal ise Karun, Şeddad ve Firavun gibilerinden miras olarak kalmıştır” diye cevap vermiştir.

İkinci adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve aynı şekilde “Ya Ali! İlim mi yoksa mal mı daha değerlidir?” diye sormuş. Hz. Ali ona da “İlim maldan daha değerlidir” diye cevap vermiş. O da Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “İlim kendi sahibini koruyor. Mal ise, sahibi tarafından korunuyor” diye cevap vermiştir.

Sırası ile gelen üçüncü adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve aynı şekilde “Ya Ali! İlim mi yoksa mal mı daha değerlidir?” diye sormuş. Hz. Ali ona da “İlim maldan daha değerlidir” diye cevap vermiş. O da Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Mal sahibinin düşmanı çok olur. İlim sahibinin ise dostu çok olur” diye cevap vermiştir.

Dördüncü adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabı vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Sen malı harcadığın zaman mal azalır. Fakat ilmi harcadığın zaman ilim çoğalır” diye cevap vermiştir.

Beşinci adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabı vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Mal sahibi için cimri, paracı, kapitalist ve benzeri lakaplar kullanılmaktadır. Gerçek anlamda ilim sahibi olan kişiler ise, her zaman için saygı görmekte ve güzel özellikleri ile anılmaktadırlar” diye cevap vermiştir.

Altıncı adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabın aynısını vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Malın hırsızı vardır. Onu hırsızdan korumak gerekir. İlmin ise hırsızı olmaz ve onu hırsızdan korumak gerekmez” diye cevap vermiştir.

Yedinci adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabın aynısını vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Ahiret günü mal sahibi malı nereden kazanıp nerede harcadığına dair sorguya çekilirken, ilim sahibi yakınlarının affı için şefaatçi olur” diye cevap vermiştir.

Sekizinci adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabı vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Mal zamanla eskir, çürür, kokar, bozulur. İlim ise hiçbir zaman eskimez, çürümez, kokmaz, bozulmaz” diye cevap vermiştir.

Dokuzuncu adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabı vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Mal, bazen insanın kalbini katılaştırır. Zenginlik, insanın kibirlenerek yoldan çıkmasına sebep olabilir. İlim ise insana mütevazı olma ve alçak gönüllülükle hareket etme gibi güzel huyları kazandırır.” diye cevap vermiştir.

Onuncu adam Hz. Ali’nin yanına varmış ve önceki arkadaşlarının sorduğu sorunun aynısını sormuş. Hz. Ali ona da diğerlerine verdiği cevabı vermiştir. Adam Hz. Ali’ye, “Delilin nedir?” diye sorunca Hz. Ali ona, “Bazen mal sahibi şımarır, taşkınlık yapar. Bazen aşırı zenginler, mallarına güvenerek tanrılık iddiasında bulunmuşlardır. İlim sahibi ise, tam tersine insanları Allah’a inanmaya ve O’na karşı olan kulluk görevlerini yerine getirmeye davet ederler” diye cevap vermiştir.

Sonra bu on kişi, Hz. Ali’nin huzuruna vararak ondan özür dilemişler ve ona teslimiyetlerini dile getirmişler. Hz. Ali de “Eğer ben ölünceye kadar insanlar sıra olup hep aynı soruyu sorsalar, hepsine ayrı ayrı cevap vereceğim” demiştir. (Muhammed b. Ebubekir Asfûrî, Hadisi Erbâîn Şerhu Asfûrî, Salah Bilici Kitabevi, İstanbul 1967, s. 5 vd.; Nurettin Turgay, Kur’ân’da Mal Kavramı, Fecr Yayınevi, Ankara 2006, s. 53 vd). Bu olay, Hz. Ali’nin ilminin enginliğine işaret etmektedir.

Yıllar önce “Hz. Ali ve Tefsirdeki Yeri” başlıklı bir kitap yayınladım. İnşallah o kitabı yeniden ele alarak Hz. Ali’nin şahsiyetini, dürüstlüğünü, şairliğini, felsefi görüşlerini ve özellikle Kur’ân ayetleri ile ilgili engin yorumlarını daha detaylı bir şekilde hazırlamaya çalışacağım.

Aziz arkadaşlar! İlim, ilim, ilim! Okuyun, okuyun, okuyun!

Herkese selam, saygı ve hürmetlerimi sunuyorum.