GİRİŞ
Yıllar önce “Hz. Ali ve Tefsirdeki Yeri” başlıklı bir kitap yazdım, birkaç baskısı yapıldı. Bu kitabı yeniden ele aldım, çeşitli değişiklik ve düzeltmelerde bulundum. Allah nasip ederse yeniden bastıracağım. Yeniden ele alarak hazırlamaya çalıştığım bu kitabın bazı bölümlerine burada yer vermek istiyorum. Bu makalede, “Hazreti Ali’nin Doğumu, Künyesi ve Çocukluğu ”bölümüne yer vermek istiyorum.
HAZRETİ ALİ
Hz. Ali (ö. 40/661), geniş bir ifade ile Ali b. Ebî Tâlib b. Abdulmuttalib b. Haşim b. Abdulmenaf el-Kureşî el-Hâşimîdir. Onun babası, Hz. Muhammed’in (sav.) amcası Ebû Talib, annesi ise Fatıma binti Esed b. Haşim’dir. Rivayetlere göre Hz. Ali, hicretten yaklaşık 22 yıl önce, 600 yıllarında Mekke’de doğmuştur. O zaman Hz. Muhammed (sav.) otuz beş yaşlarındaydı.[1] Hz. Ali dünyaya geldiği zaman, babası ona Ali adını verirken, annesi de ona Esed adını vermiştir. Esed, Arapça bir kelime olup “aslan” demektir. Hz. Ali, bir mısrada kendini överken, aslanla eş anlamlı olan haydere kelimesi ile kendini tanımlamıştır. Ancak o, Ali diye isimlendirilmiş ve hep bu isimle bilinmiştir.[2]
Bilindiği gibi Hz. Ali’nin babası Ebû Tâlib, Hz. Muhammed’in (sav.) amcasıdır. Aslında Ebû Tâlib’in esas adı, Abdumenaf’tır. Ebû Tâlib kelimesi, onun künyesidir. Araplarda, o zaman olduğu gibi şimdi de insanları künyeleri ile çağırmaları yaygındır. Örneğin Hz. Ali’nin dört tane künyesi vardı. Onun bu künyeleri, Ebu’l-Hasan, Ebû Muhsin, Ebu’r-Reyhâneteyn ve Ebu Turâb’dır. Ebu’l-Hasan, Hz. Ali’nin Hz. Fatıma’dan dünyaya gelen Hasan’ın babası, Ebû Muhsin, yine onun Hz. Fatıma’dan dünyaya gelen ve küçük yaşta vefat etmiş olan Muhsin’in babası ve Ebu’r-Reyhâneteyn ise, iki reyhan çiçeğinin babası anlamındadır. İki reyhan çiçeği ile Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin kast edilmektedir.[3] Hz. Ali için kullanılan Ebu Turâb künyesi hakkında çeşitli rivayetler anlatılmaktadır. Toprağın babası anlamına gelen Ebû Turâb künyesinin, Hz. Muhammed (sav.) tarafından Hz. Ali’ye verilmiş olduğu rivayet edilmektedir.[4]
SOYU
Hz. Ali’nin soyu, Adnan’a dayanmaktadır. Soyu, sırası ile Adnan’a şöyle dayanmaktadır: Hz. Ali, Ebû Tâlib (Abdumenâf), Abdulmuttalib, Haşim, Abdumenâf, Kusay, Kilâb, Murre, Ka’b, Luey, Gâlib, Fihr, Mâlik, en-Nadr, Kinâne, Huzeyme, Mudrike, İlyas, Mudar, Nizâr, Ma’d, Adnan.[5]
O zamanlar Arabistan’da yaşanan ekonomik sıkıntılar nedeni ile Hz. Muhammed (sav.), amcası Ebû Tâlib’in yükünü hafifletmek için Hz. Ali’yi 5 yaşından itibaren yanına almış, hicrete kadar kendi evinde/himayesinde büyütmüştür. Ebû Tâlib’in hanımı Fatıma’dan 4 erkek ve iki kız çocuğu dünyaya gelmişti. Çocuklarının isimleri, sırası ile şöyle idi: Tâlib, Âkil, Ca’fer, Alî, Fâhita (Ummu Hanî) ve Cumâne.[6] Hz. Muhammed (sav.), Amcası Ebû Tâlib’in maddi yükünü hafifletmek ve bu konuda ona yardımcı olmak için, amcası Abbas’ı (ö. 32/653) yanına alarak Ebû Tâlib’in evine gitmiş ve ne için gittiğini kendisine anlatmıştır. Onunla anlaştıktan sonra, Hz. Muhammed (sav.) Ali’yi ve amcası Abbas da Ca’fer’i (ö. 8/629) evine alarak bakımlarını üstlenmişlerdir.[7] Hz. Ali o zaman daha küçük bir çocuktu.
Bu rivayetlerden anlaşıldığına göre Hz. Ali, daha küçük bir çocukken Hz. Muhammed’in (sav.) himayesine verilmiş, onun evinde ve onun aile terbiyesinde yetişmiştir.
[1] Ahmed b. Yahya b. Cabir el-Belâzûrî, Ensâbü’l-Eşraf, thk. Muhammed Hamidullah, Kahire 1959, I, 403; Mü’min b. Hasan eş-Şeblencî, Nûru’l-Absâr fî Menâkibi âlî Beyti’n-Nebiyyi’l-Muhtâr, Kahire 1948, s. 85.
[2] Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübra, Leiden 1325, II, 81; Muhammed b. Abdillah el-Hâkim, el-Mustadrek ala’s-Sahihayn fi’l-Hadis, Beyrut 1990, III, 108; Abbas Mahmud el-Akkâd, el-Abkariyyetu’l-İslâmiyye, Beyrut 1968, s. 661.
[3] Abdullah b. Müzlim ed-Dinâverî İbn Kuteybe, el-Meârif, thk. Muhammed İsmâil Abdullah es-Sâvî, Kahire 1930, s. 66; Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ali el-Kinânî el-Askalânî İbn Hacer, el-İsâbe fî temyîzi’s-Sahâbe, Kahire 1328, II, 507; Umar b. Ali el-Ca’dî b. Semûre, Tabakâtu Fukahâi’l-Yemen, thk. Fuâd Seyyid, Kahire 1957, s. 42.
[4] Ebû Muhammed Abdulmelik b. Hişâm, es-Siretu’n-nebe viyye, thk. Mustafã es-Sakká ve diğerleri, Kahire 1936, II, 250.
[5] Ebû Ca’fer Muhammed b.Habîb, el-Muhabber, thk. Eliza Lichtenstater, Haydarabad 1942, s. 16; Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatibu’l-Bağdâdî, Târîhu’l-Bağdâd, Kahire 1931, I, 133.
[6] Hişâm b. Muhammed b. es-Sâib b. Bişr İbnu’l-Kelbî, Cemheretu’n-Neseb, thk, Abdussettâr Ahmed Ferrâc, Kuveyt 1983, s. 1.
[7] Ebu Muhammmed Abdulmelik İbn Hişâm, es-Siretu’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sakkâ ve diğerleri, Beyrut 1971, I, 262; Ebû Cafer, Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Târîhu’l-Umem ve’l-Mülûk, 1939, II, 57 vd.