Liyakat, Türk Dil Kurumu Sözlüğünde aynen şu şekilde geçmektedir: a. (liya:kat) 1. Bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırlık durumu, değim: “Liyakat ve namusa dayanan zenginliğe düşman değilim.” -M. Kaplan. 2. Kifayet: “Her birimiz kendi liyakatimize göre, üzerimize bir vazife almalıyız.” -Y. K. Karaosmanoğlu.
Birinci örnek cümlede, liyakate uygun olarak kazanılmış zenginliğe haset edilmeyeceği vurgusu yapılıyor. İkinci cümlede ise her kişinin kendisini bilmesi ve buna uygun işler yapmasının gerekliliği söyleniyor.
Ülkemizde liyakat kavramı nasıl anlaşılıyor? Benim kanaatim, genelde insana uygun iş uydurmak şeklinde biliniyor. En küçük memurdan en üst seviyelerdeki yöneticiler düşünüldüğünde hepimiz zaman zaman yakınmıyor muyuz? Etrafta mesleğini ve işini bilmeyen birçok kişi var.
Ülkemizde özellikle merkezi sınavların uygulanması ile meslek-iş sahibi olacak insanların kalitesi ciddi anlamlarda arttı. Gençliğime uzanıyorum; eğer TUS sınavı uygulamaya konmuş olmasaydı ben bugün belki de hâlâ pratisyen hekimdim. Hem de üniversitelerde o zamanlarda özerk olarak açılan uzmanlık sınavlarından birinde, büyük bir başarı göstermiş olmama rağmen! Benim gibi birçok arkadaşım aynı duruma düşmüştü ve o sınavlarda kimler kimler uzmanlık sınavlarını kazanmışlardı? “Mülakat” denen ve çoğu yetersizlere/torpillilere başarı dağıtma ucubesi olan sözde sınavlarda (teorik sınav sonrasında yapılan ve bilim ile ilgili soru sorulmayan göstermelik bir toplantı), kimbilir belki de annemizin isimlerini bilememiştik ki başarısız addedilmiştik! Yanlış anlaşılmasın; genç nesil belki de bu sözde son toplantılarda kişinin sosyal hayatı, hobileri, dünya görüşü, felsefe bilgisi vs. irdeleniyor sanabilir; ama hiç şüpheniz olmasın ki bunu düşünecek sistem ve bilişsel yetkinlik ne o günlerde vardı ne de bugünlerde bulunmaktadır.
Son zamanlarda TUS, ALES, KPSS vb. sınavlara ne yazık ki gölge düştü. Hâlbuki bu sınavlar ülkemiz açısından çok yararlı olmuştur. Çalışanın hakkını alabileceği ve yarınlara umutla bakabileceği bir sistemin olması herkesi rahatlatmaktaydı. Umarım en kısa sürede bu tür sınavlara karşın yeniden güven tazelenir de herkesin içi rahat eder. Bunlar göstermelik sınavlarla dönüştürülüp yeniden hak yemeler başlarsa çok yazık olur.
Benim anlayamadığım bir başka nokta ise her makam için neden sınav yapılmadığıdır. Günümüz demokrasilerinde, liyakate hiç bakılmaksızın çok rahat şekillerde büyük mevkilere gelinebilmektedir. En basit işler için koca koca sınavlar yapılmaktayken, devletin birçok biriminin yönetiminde bulunacak insanlar için liyakate uygunluk pek de önem arz etmemektedir. Ülkemizi doğrudan etkileyen bu durum, elbette dünya “erk”inin işine gelmektedir.
Ülkemizde siyasi partilerde, üniversitelerde, yargıda, belediyelerde vb. ülke yönetiminde söz sahibi olan kurumlarda çalışan üst düzey kişilerin ilgili herhangi bir sınava tabi olmaması bana göre çok yanlıştır. Bu sınav bilgiyi, yeteneği, psikolojik durumu vb. ölçümleri yapacak şekilde sunulmalı ve hatta sınav yapacak kişiler de belirli ölçütlerle belirlenmelidir. Ancak o zaman, bu sınavı geçen kişilerin oluşturacağı idare sistemleri tam güvene layık olur ve girişte verdiğim tanımlara uygun olarak da ne hasetle karşılaşır ne de iş bilmezlikle suçlanır.
Aksi takdirde ülkemizde örneklerine sıkça rastladığımız gibi örneğin; daha belediyenin görevlerini sayamayandan belediye başkanı, iki kelimeyi bir araya getiremeyenden gazeteci, dilini bilmeyenden yazar, hadi mesleğimize de dokunalım, yayını olmayan ve üretmeyen öğretim üyesinden örneğin; editör olur. Olur da ne olur? İşte ülkemiz bu hale gelir…
Ancak tüm haksız ayrıcalıklara rağmen, o kişiler kendilerini ve gerçeği bilirler (veya bilmelidirler). Görünürde pek utanmasalar da, tüm haksız yere elde ettikleri getirilere rağmen, sıkıntı ve bunaltıdan kurtulamazlar. Gece yastığa başlarını koyduklarında, gerçekler kâbuslar şeklinde kendilerini ölünceye kadar takip eder…
O halde hem bireysel hem de toplumsal başarıları ve gerçek mutlulukları yaşayabilmek için liyakate önem vermek gereklidir. Bu hem liyakati olanlar için hem de olmayanlar için en iyi yoldur.