Mikroplastikler

Her ne kadar plastiklerin üretimi için çok çeşitli hammaddeler kullanılabilse de, kullanımdaki plastiklerin %99’u başta petrol ve kömür olmak üzere fosil yakıtlar kullanılarak üretilir. Bu nedenle, plastiklerin yarattığı sağlık ve çevre sorunlarını üretimin kaynağından bu maddelerin ortadan kaldırılmasına kadar her aşamada incelemek gerekir.

Plastiklerin kullanımı sonucunda ortaya çıkan mikroplastikler önemli bir çevre sorunu olarak duruyor. Kullanılan plastik ürünlerin ufalanmasının oluşturduğu mikroplastikler tüm çevreye yayılarak büyük zararlar verebilir.

Mikroplastikler nelerden oluşur?

Genel olarak boyu 5 mm’den küçük olan plastik parçalarına mikroplastik adı verilir. Çevre kirliliği açısından plastik boyutları aşağıda verilmiştir.

• Makroplastikler: > 25 mm
• Mezoplastikler: > 5 mm- < 25 mm
• Mikroplastikler: > 1 mm- < 5 mm
• Minimikroplastikler: > 5 um- <1 mm
• Nanoplastikler: < 1 um

Mikroplastikler oluştukları kaynaklara göre çok çeşitli şekil ve yapıda olabilirler. Lifler, tanecikler, filmler, kıymıklar, köpükler ve mikrokırıntılar bu şekil ve yapının başlıcalarıdır.

Mikroplastik kaynakları

Mikroplastik kirliliğinin kaynakları çok çeşitlidir. Aşağıdaki resimde Almanya’da bir yılda kişi başına oluşan mikroplastik miktarları ve kaynakları görülmektedir.

Mikroplastiklerin büyük çoğunluğu ya doğrudan toprağa ve suya karışarak, veya havadaki tozların denis ve göllere taşınması ile toprak, temiz su kaynakları ve denizleri kirletir. Nitekim okyanuslardaki deniz canlılarında rastlanan mikroplastik miktarları durumun vahametini göstermektedir. Mikroplastiklere en fazla kabuklu yumuşakçalarda ve küçük balıklarda rastlanmaktadır. Aşağıdaki şekilde denizlerdeki mikroplastik kirliliğinin kaynakları görülmektedir.

Mikroplastikler ve yarattıkları sağlık riskleri

İnsan vücuduna mikroplastik parçaları giyim eşyaları, ilaçlar, kozmetikler ve gıdalarla solunum , sindirm ve deri yoluyla alınır. Bu maddelerin partikül toksisitesi, oksidatif stres, enflamasyon, genlerde translokasyon ve karsinojen etki gibi etkileri mevcuttur. Bu durum da insan sağlığına büyük tehdit oluşturmaktadır.

Yapılan hesaplamalara göre, bir kişinin vücuduna haftada 5 gram mikroplastik girmektedir. Maalesef en önemli giriş yolu sindirim sistemidir. Her ne kadar bu konuda deniz ürünleri başta gelse de, sulama suyunun ve toprağın kirlenmesi sonucu sebzeler de ciddi miktarda mikroplastik içermektedir. En fazla mikroplastik içeren sebzeler görülmektedir.

Ambalaj malzemeleri dolayısıyla ambalajlı gıda maddeleri de ciddi risk altındadır. Aşağıdaki şekil, sebze ve meyveler dışında en fazla mikroplastik içeren gıda maddeleri tuz, balık ve deniz ürünleri, bal, poşet çaylar, konserveler, hazır yemekler ve plastik şişeli sulardır.

Deri yoluyla mikroplastik alımının iki önemli kaynağı sentetik liflerden yapılma giyim eşyaları ve kişisel bakım malzemeleridir. Özellikle giyim eşyaları giyen kişinin derisinden vücuda girme tehlikesi yanısıra, yıkandığı zaman yıkama atık suyuna karışan mikrolifler dolayısıyla önemli mikroplastik kirliliği yaratırlar.

Bu kapsamda en önemli mikroplastik kaynakları olarak sayılabilecek olanlar naylon kadın çorapları, sentetik iç çamaşırları, diğer sentetik liflerden yapılma giysiler ve yapay kürklerdir. Yapay deriden yapılma ayakkabı ve çantalar da bu listeye eklenebilir.

Ancak, dört çok önemli mikroplastik kaynağı tekstil ürünü arasında hijyenik pedler, çocuk bezleri, ıslak mendiller ve son pandemi döneminde tek kullanımlık yüz maskeleri unutulmamalıdır. Bu kapsamda yüz maskeleri sadece deriden değil, solunum yoluyla da mikroplastik alınmasına katkıda bulunur.

Makyaj ve kişisel bakım malzemelerinin çoğu önemli miktarda mikroplastik içerir. Bu maddeler deriden vücuda girdiği gibi, havaya ve ciltten temizlenmeleri sırasında atık suya da karışırlar. Maalesef piyasada bulunan bu tip ürünlerin büyük çoğunluğunda mikroplastik bulunur.

Mikroplastik alımı açısından malesef kadınlar erkeklerden daha şanssız durumdadır. Sentetik liflerden yapılma iç çamaşırları, giyim eşyaları, naylon çoraplar, hijyenik pedler ve makyaj malzemeleri kadınların mikroplastiğe daha fazla maruz kalmasının nedenidir.

Sonuç

Uzun zamandır bilinmesine rağmen fazla dikkate alınmayan mikroplastik kirliliği çevreyi ve sağlığımızı ciddi şekilde tehdit eder duruma gelmiştir. Ne yazık ki, bu soruna kısa sürede bir çözüm bulunması olasılığı da çok zayıftır.