Atlas, bilindiği üzere harita derlemelerine verilen bir ad. Çocukluğumuzun Dünya Atlas’ı kitabını hatırlayın. Ne çok hoşumuza giderdi: Dünyayı elimize almak. Evire çevire kıtaları, ülkeleri, başkentlerini öğrenmek. Türkiye her zaman Dünyanın merkezinde idi, öylede kalacak. Atlas yine aynı anlamda mı değil mi, yazımda ona değinmeyeceğim, Türkiye’de yayınlanmış tespit edebildiğim Müzik Atlaslarından söz edeceğim.
Yurt dışından Müzik Atlasları
Müzik Atlası, 132 s., Emilie Beaumont-Marie R.Pimont tarafından yazılmış. 2010’da yayınlanmış. Daha çok gençler için Batı müziği tarihi ve bilgisinden oluşmaktadır. Bu tespit edebildiğim ilk müzik atlası.
Müzik Atlası, Robert Ziegler editörlüğünde, 420 s. Alt başlığı Görsel Müzik Tarihi. Müzik-kavram kuram kategorisinde. Mozart’tan Aşık Veysel’e kadar herkesten bahseden, tüm müziklerin kökenini araştıran bir eser olarak lanse edilmiş ve yayınlanmış. Eserin büyük bir kısmında, MÖ 60.bin ile başlatılan 1910’da Ulusalcılık-Romantizim’e kadar Batı Müziği tarihi tarihinden kronolojik bir anlatımla, Blues gibi popüler müziklerden Afrika müziğine kadar onlarca türlerden bahsediliyor, bu kısım Türkçeye çevrilmiş. Sonunda ise bir müzik kültürü olarak çok az sayfasında Türk müziğine yer verilmiş. İlk baskısı 2015’te yayınlanmış.
Müzik Atlası, 555 s., Ulrich Michels- Gunter Vogel’in bir eseri, Türkçeye çevrilip ilk baskı 2015’te yayınlanmış. Batı Müzik teorisiyle temel bilgiler vermekle başlar, ardından müzik tarihi, notasyon tarihi, kronoloji tarihi, çalgılar, elektronik ve eğlence müziğine kadar uzanan bilgiler görsellerle zenginleştirilmiş bir eser.
Bunlar Avrupa müzik kültürünün Türkçeye çevrilmiş tespit edebildiğim yayınlarıydı. Şimdi, son zamanlarda yayınlanan Türkiye’de müzikologların büyük çabalarıyla oluşan müzik atlaslarından bahsedeceğim. Hem Dünyada hem de Türkiye’de Müzikoloji ve Müzik tarihiyle ilgilenen okuyucuların dikkatini çekecektir. Böylece müzik literatürü bilgisinin yayılması, bazı klişe hataların tekrar edilmemesini mümkün kılabilir.
Bundan birkaç yıl önce Türkiye Müzik Atlası yayınlanmıştı. Üç cilt. Yıl 2019. Doç.Dr. Timur Vural-Doç.Dr. Feyzan Göher editörlüğünü yapmış ve bir hayli makale derlemişlerdi. Ben de Ali Ufki’nin hayatı hakkında yeni değerlendirmeler ve eserlerine kronolojik yaklaşım (1); Sultan III. Selim’in icat ettiği makamlar problemi ve icat ettiği makamların tespiti (2); Anadolu edvarları kronolojisi (3); Tanburi Ercüment Batanay’ın hayatı (4) gibi yeni yazılarımla katkıda bulunmuştum. Yayınevi ise daha önce yayınlanan Selçuklularda Müzik (5) makalesini yeniden yayınlamaya değer bulmuş, birkaç düzeltme yapıp yenilemiştim. Aslında üç ciltten oluşan bu atlasda onlarca değerli yazı yayınlanmıştı.
Bu yılın sonunda Atatürk Kültür Merkezi bir Makam Müziği Atlas’ı yayınladı, 2021. Eserin editörlüğünü Prof.Dr. Cenk Güray ve Doç.Dr.Murat Salim Tokaç yaptılar. İki ciltten oluşmaktadır. Tamamı altı bölüm olmak üzere birinci cilt iki bölümdür. Birinci cildin makam tarihi bölümünde Okan Murat Öztürk, Recep Uslu, Cenk Güray, Nilgün Doğrusöz, Oya Levendoğlu, Ferhat Çaylı, Fikret E. Karakaya, E.Hatipoğlu; yöresel makam bölümünde Abdullah Akat, Ayten Kaplan, Vasfi Hatipoğlu, Ezgi tekin Arıcı; ikinci cildin 3.bölümünde Bayram Akdoğan’ın; icra-teoride makama ayrılan 4.bölümde Gülçin Yahya Kaçar ve Murat S.Tokaç’ın; kültürlerarası makam kültürü konulu 5.bölümde Jürgen Elsner, İrfan Gürdal, Serkan Özçiftçi- Nevin Şahin, Thomas Apostolos, Markos Skoulos, Sureya Agayeva, Muammer Ketencioğlu; teori-analiz konulu 6.Bölümde M.Ertuğrul Bayraktarkatal-Cenk Güray, Ö. Türev Berki-İsmet Karadeniz, Janos Sipos gibi değerli bilim ve müzik adamlarının yazılarından oluşmaktadır.
Her birinin, birbirinden ilginç konularını burada anlatmak uzun süreceğinden, kitabın Atatürk Kültür Merkezi’nden temin edilmesini tavsiye ederim. Kütüphanenizden daha çok edindiğiniz bilgileri süsleyecek ve anlamlandıracaktır.
Görüldüğü üzere Dünya Atlasının her tarafında insan var, kültür var, müzik var, yayınlar var. Şimdi sıra geldi bütün bunları kucaklayacak bir medeniyet kültürü inşa etmekte.
Herkese iyi niyetlerle örülü gönüller dolusu mutlu yıllar dilerim.
Gelecek yazı: Müzik ve fikri haklarla ilişkisi.