“Temsilde adalet yönetimde istikrar ilkesi Anayasa madde:67/5.” 1982 Anayasası’nın m.67/5. bendinde, “Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak biçimde düzenlenir”. Bu Anayasa maddesi sonradan değişiklikle eklenmiştir. Şu an yürürlüktedir. Bu şu demektir. Seçim hukuku; anayasa, seçim ve siyasi partiler kanununda düzenlenmiştir. Seçimler sonuçlandığında hem ülkede farklı kesimlerin mecliste temsil imkânı bulunacak hem de yönetimde sık sık hükümet değişmelerine imkân vermeden istikrar sağlanacak. Fakat bu normatif bir görüş olmakla birlikte pratikte pek mümkün gözükmemektedir. Ülkemizde cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimleri meri mevzuata göre yapılmaktadır. Seçimin işleyiş sürecinin is ve işlemleri Yüksek Seçim Kurulunca yürütülür. İdari bir kuruluş olmasına rağmen kararlarına karşı mahkemelere başvurulamaz.
Bu ayın Konusu olan “2023 Seçimlerinin Değerlendirmesi” konusunu akademikakil.com delaletiyle değerli okurlarımla konu hakkındaki görüşlerimi paylaşacağım. 2023 Yılında yapılan Genel ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı. Konu başlığından sanırım genel seçimler kastedilmektedir. Ben bu konuda görüşlerimi okuyucuları yormadan ayrıca siyasal partilerin tüzel kişilikleri olduğu için onlara oy verenleri rencide etmeden ve partilerin kurumsal kimlikleri rencide edici söz kullanmamaya özen göstereceğim. Ayrıca insan hakkı, kul hakkının doğası gereği şahsileştirmeden genel olarak görüşlerimi alt başlıklar halinde toparlayacağım.
1. Seçim. Dünyada 193 devlette değişik seçim sistemleri vardır. (kooptasyon-yarı kooptasyon-doğrudan-dolaylı-baraj oranlarının değiştiği -federal-konfederal-milli bakiye- droop kota-ımperial kota-dar bölge) gibi. Hangi seçim sisteminin uygulanacağı devletten devlete değişmektedir. Bizde 2023 genel seçimlerinde uygulanan metot, Barajlı D’HONT sistemidir. Yani %7 baraj, ittifak veya tek başına seçime girme yeterliği olan partilerin ve bağımsız adayların girebileceği seçim sistemidir.
2. 50+1. Çoğunluk. Bu da Cumhurbaşkanlığı seçiminde kullanılan yöntemdir. Cumhurbaşkanlığı adayı olan kişilerin toplam geçerli oyların yarıdan bir fazlasını birinci turda almaları olmazsa ikinci tura alması olayıdır. Ülkemizdeki, sistemin adı Güçlendirilmiş Partili Cumhurbaşkanlığı sistemdir. Başkanlık veya yarı başkanlık değildir.
3. Partiler. Demokrasinin vazgeçilmez unsurlarıdır. Partiler tek başına girebilecekleri, gibi ittifak şeklin dede girebilirler. İttifak % 7 barajını aşarsa ittifaka dahil partilerde barajı aşmış sayılır. Yeniden Refah partisinin 2.80 oy alıp Cumhur İttifakına dahil olmasından dolayı barajı aşmış gibi 5 milletvekili çıkarması bundan dolayıdır.
4. İttifak. Partiler ittifak şeklide de seçime girebilir. 14 Mayıs 2023 seçimlerinde olduğu gibi. Cumhur İttifakı Adalet ve Kalkınma partisi, Milliyetçi Hareket partisi, Büyük Birlik Partisi, Yeniden Refah partisi logoda yazıldığı şekliyle, Hüda par ve DSP ile yazılmamış şekliyle ittifak etmiştir. MHP kendi listesiyle seçime girmiştir. DSP, Hüda par, AKP listesinden seçilmiştir. YPR kendi listesinden 5 mebus çıkarmıştır. Büyük birlik partisi ise mebus çıkaramamıştır. Millet ittifakı ise, CHP, Deva, Gelecek, Saadet, DP, İyi parti ittifak etmiştir. CHP listesinden YDH bir kişi mebus çıkmıştır.(Erzincan’dan M.Sarıgül.)
5. Hazine yardımı. Partilerin yıldan yıla ve seçim yapıldığı dönemlerde hazine yardımı alır. Bu oran seçimlerde geçerli oyların % 3ünü alma esasına dayanır. Dolayısıyla AKP-CHP-İyi Parti-MHP ve Yeşil sol. Hazine yardımından yaralanabilecektir. Deva Partisi, Gelecek partisi, Saadet Partisi, Demokrat parti CHP listesinden girdikleri için bunlar hazine yardımından yaralanamayacaktır.
6. Seçime girme zorunluluğu. Partilerin istedikleri zamana seçime girme veya girmeme lüksleri yoktur. Belli sayıda genel seçime katılamayan siyasal paritelerin kapatılama gerekçesidir. Anayasa Mahkemesi arka arkaya belli seçimler katılmayan partileri kapatır bunun içinde partiler hükmi şahsiyetleri devam ettirebilmek için katılmak zorundadır.
7. Gurup ve koalisyon. Siyasi partilerin mütevekkili ayısı 20 yi aşarsa gurup kuracakları ve gurup kurmanın avantajları olduğu için partiler 20 milletvekilin bulmayı zorlayacaktır. Bu sistemde koalisyon olmaz. Çünkü güven oyu olmayınca gensoru müessesesi otomatikman kalkacağı için koalisyonlar bu sistemde olmaz.
Siyasal kültür seçimlerin sonucunu etkileyen en önemli değişken bence budur. Yani seçmen rasyonel hareket eder. İttifak listelerde değişik parti adayları, oyunun boşa gidip gitmeyeceğini bilir. Siyasette 2+1:3 etmeyeceği için seçmenin haleti ruhiyesini iyi okumak lazımdır.
Siyasal katılım, Seçimlere katılma oranın yüksekliği o ülkenin diğer uluslar nezdinde itibarıdır. Bu seçimlerde de milletvekili genel seçimleri ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde katılım % 85’leri geçmiştir. Bu oldukça manidar bir orandır. Bu arada geçersizlerin fazlalığı seçmenin hata yapması yanında daha çok tepki oylardır. Katılmayanların sayısının çokluğu ise anlamlıdır.
Kota, genç kotası, kandın kotlarını partiler söylemekle birlikte mutlaka “kota ve oran korunacaktır” diye bir kural yoktur. Bu partilerin hedef kitlesi olan gençlere bayanlara verdiği bir mesajdır. Siyaseten de doğrudur. Yaklaşık tüm partiler hedef kitleyi hesaba katar.
Yurtdışı oylar, yurtdışı oylarda katılımın düşük olması ülke içindeki oylara nazaran düşük olması normaldir. Çünkü yurtdışında seçmenlerin mahallelerinde okullarda oy kullanma imkânı yoktur. Konsolosluk veya başkonsolosluklar uzak yerlerde oturanların gelip gitme maliyetleri yüksek olacağı in makul karşılamak gerekir. Yine de 100 den fazla ülkede sandık kurup bunları getirip tasnif edip oransal dağılımını kısa sürede bitirmekte YSK’nın başarısıdır. Yine benzer örnek uygulama Deprem bölgesi seçmenleri, zor şartlarda da olsa deprem bölgesi seçmenleri vatandaşlık görevini yapmıştır
Z kuşağı, Gençler yeni seçmenler, seçimler olağanüstü bir durum olmadığı müddetçe 5 yılda bir olduğu için 5-6 milyon yeni seçmen sisteme dahil olmaktadır. Bunlarda genç kuşak olduğu için partiler gençler veya z kuşağı diye adlandırılan bu kesimin oyunu almayı daima hesaplar.
Anayasalarda Kuvvetler ayrılığı yazmasına rağmen, kuvvetler ayrılığının bir ayağı olan Yasama, belli sayıda AYM üyesi, Sayıştay üyesi, RTÜK üyesi, HSK üyesi, ombudsman başkan seçimi üye seçimi gibi görevleri vardır. Montesquieu den mülhem kuvvetler ayrılığı ilkesi anayasa ve siyaset hukukunda olan bir kavram olmakla birlikte; biraz sonra vereceğim örneklerde olduğu gibi bazı durumlarda yasama yürütmenin bazı organlarına üye seçmektedir. Anayasa mahkemesine bazı üyelerin TBMM’ce seçilmesi, RTÜK üyelerine kontenjan ölçüsünde TBMM’ce seçilmesi, Sayıştay üyelerinin TBMM’ce seçilmesi, kamu denetçisi başkanı ve üyelerinin TBMM ce belirlenmesi bunun örneğidir.
Osmanlıdan günümüze seçimler, ülkemizde 1995, 1999, 2002 seçimlerinde çift barajlı sistem uygulanmıştır.1987 ve 1993 seçimlerinde çift barajlı D hont+ kontenjan uygulaması omuştur.1983 de sadece çift barajlı d’hondt uygulanmıştır. 1969, 1973, 1977 barajsız d’hont sistemi uygulanmıştır. 1968, 1973, 1978, 1977 senato seçimlerinde barajsız d’hont uygulanmıştır. 1965 genel seçimleriyle 1968 senato seçimlerinde milli bakiye uygulanmıştır. 1946, 1950, 1954, 1957 de ise liste usulü çoğunluk sistemi uygulanmıştır. 1961 senato seçimlerinde liste usulü çoğunluk uygulanmıştır. 2008, 2013, 2002 yıllarında yapılan genel cumhurbaşkanlığı seçimlerinde farklı seçim sistemi uygulamıştır. Burada demek istediğim her seçim döneminin, seçim yönteminin, seçmen sayısının o günün sosyal ekonomik ve siyasal konjonktürü farklıdır.
Osmanlıdan günümüze partiler, ülkemizde ilk parti Ahrar fırkası olmakla birlikte bazı kaynaklar İttihat ve Terakkinin olduğunu belirtmektedir. En son 14 Mayıs 2023 seçimlerine giren partilere kadar yüzlerce parti kurulmuştur. Kapananlarda olmuştur. Delege sistemi, önseçim, kota sistemi, partilerin kendi içinde de demokrasiyi işletmesi söz konusudur. Önseçim genelde uygulanmaz. Partiler tüzüğünde yazılı olacak. Ön seçimi uygulayanda uygulamayanda siyaseten rasyonel hareket etmektedir.
Cumhuriyet’ten günümüzde kullanılan seçim sistemleri, bu zamana kadar birden fazla seçim sistemi seçim çevresinin uygulanmıştır. Konuyu dağıtmama adına ayrıntıya girmeyeceğim. Bundan sonraki seçim sistemin ne olur bilemem. Âmâ en son seçimde seçime girmeyen partiler var. Seçime giren 24 partiden 17 parti 87 seçim çevresinin (81 il Ankara+2, İstanbul+2, İzmir+1, Bursa+1) 35’inden sıfır oy aldı. Buradan çıkan sonuç siyasette ve seçmen tercihinde düz matematik ve toplum mühendisliği karşılık bulamamıştır. İttifakla giren de var. Ortak liste şeklinde girende var. Başka parti logosuyla girenler var. Gerek Cumhur İttifakında gerekse diğer ittifaklarda 6 şar partiyle seçime girme olgusu vardır. Nüfusun çoğunluğunu şehirlerde yaşaması, gelecek seçilerde genç nüfusun sandığa gidecek olması, günümüz iktisadi sosyal siyasal değişimi geleceği etkilemektedir. Sonuçta 36 partinin seçime katılabileceği YSK ca ilan edildi. Bunlardan kendi adı ve logosu altında girenler oldu. İttifak içinde başka parti listelerinden girenler oldu. İttifak içinde kendi logosu ve adıyla girenler odu. Ama seçmen karmaşıkta olsa ufak hatalarda olsa düzgün oy kulandı. Katılımın yüksekliği bunu için önemidir. Çünkü katılım ne kadar yüksek olursa sonuçların doğruluğu o kadar yüksek olur.
Ülke barajı, tercih oyları, gibi seçim sistemleri ülkemizde uygulanmıştır. Mevcut sistemde ülke barajı ve tercih oy sistemi bulunmamaktadır. Referandum, ise tamamen farklıdır. Zorunlu ve gönüllü referandum çeşitleri olmakla birlikte ülkemizde anayasa değişiklerinde referandum yapılmaktadır.
Hazine yardımı olgusu, hazine yardımından yararlanabilmek için oy oranı %3 e indirilmiştir. Aslında her yılda ve seçim dönemlerin dede hazine yardımı kişisel kanaatim meblağın çok olduğu yönündedir. Ülkemizin ekonomik ve sosyal şartlarını bakarsak özellikle genç issizlere yardım vermek dururken hazine yardımının kısılması gerektiği kanısındayım.
Türk vatandaşlığı Anayasa 66. maddede olanlar ve sonradan örneğin gayrimenkul alımı sonucu elde edilenler bunların ülkenin kaderini belirleme olgusu, Göçmenler ve göç ve siyaset, göç göçmen konusu ayrı, seçmenler oy verdirme konusu tam anlatılmamaktadır. Göçmenlere değil onlar T.C. vatandaşı olmuş kişilerdir. Sayılarını bilemiyorum.
Bağımsız milletvekili seçilebilmenin neredeyse imkansız olduğu bir sistem, bağımsız adaylar görüldüğü gibi hiçbiri seçilememiştir. Çünkü seçmen sayısı fazla olunca küçük yerlerde bile seçilen olmamıştır. Büyük şehirlerde bağımsız milletvekili nerdeyse imkansızdır. Bağımsız milletvekili adayı olmak bir hak olmakla birlikte bu sistem bağlamında seçilmek mümkün görünmemektedir.
Aşkın (-eksik temsil,) yasama meclislerinde elde edilen sandalyelerin oranı oy oranında yüksek olduğundan aşkın temsil (sandalye sayısı- oy sayısı) iken; düşük olduğunda ise eksik temsil (oy oranı-sandalye sayısı). Demektir. Bu durumda örnek a partisi %10.5, b partisi %8.8 alıp b partisi daha fazla milletvekili çıkardıysa bu oyların kümeli olmasından kaynaklanır. Yani birden çok seçim çevresinde a partisi milletvekili çıkarma kotasından 15-20000 eksik alabilir. b partisi birkaç ilde çok oy alırsa b partisinin az oy almasına rağmen milletvekili sayısı çok olur.
Sonuç; çok partili çok seçenekli bir seçim yaşandı. Kazanacak bir kişi veya parti olacağına göre kazanan kaybeden çok tercih edilme söz konusudur. Temsilde adalet yanında yönetimde istikrar ilkesi gereği gelecek 5 yılın başarılı olmasını bekleriz. Lipjard ve Dahl gibi günümüz demokrasi kuramcılarının demokrasi ölçütleri arasında saydığı seçme, seçilme, eşit oy, gizli oy, açık sayım, seçilmiş kamu görevlileri gibi özellikleri Mayıs 2023 seçimleri taşımaktadır.
Mayıs ayında yapılan TBMM seçimleri ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri katılım oranının yüksekliği, olaysız geçmesi ve ufak tefek olayların dışında çok önemli sakin ve milli iradeyi yansıtan seçim olmuştur. Gelecek 5 yılı yönetecek kadrolara başarılar dilerim. Bundan sona sistemin hatalarının düzeltilmesi gerekir. Ayrıca bunun demokratik bir yarış olduğu unutulmamalıdır. Gelecek 5 yıl sonra tartışmamalara yol açmamak için yabancı uyruklu, Göçmen, mülteci kaçak veya yasalara uygun T.C. vatandaşlığını kazananların sayısının bilenmesinde fayda vardır. Çünkü oy kullanacaklar ve iktidarı ve milletvekili sayısını belirleyecektir. Sayın Cumhurbaşkanımızın tekrar aday olma imkânı olmadığından 5 yıl sonra kamu görevlilerin 1 No’lu cetveldeki kamu görevlilerini görev süresi mevcut Cumhurbaşkanının görev süresini geçemeyeceği için sistemin doğası gereği bu göreve atananlar bürokratların ve kamu görevlilerinin süreyi çok iyi değerlendirilmesi gerekir. Bunun ölçütü de meritokrasinin gereğin ehil adalet, liyakat, sistemine göre çalışmaktır.
İttifakların seçimden hemen sonra seçilen mebusların partilerine dönmeleri de ilginçtir. İttifakla girilmiştir ama başka parti listesinden aday gösterilip ayrılan milletvekillerinin ve partilerin hiçbirinin vekil sayısı 20 yi aşamadıkları için gurup kurma ve gurup kurmanın avantajlarına yararlanamamaktadır.
Günlük politik mülahazaları bırakıp herkesin esas işine yönelmesi, enerji zaman ve emeğini buna harcaması gerekmektedir. Gelecek nesillere iyi yarınlar hazırlayabilmenin yolu çalışmak, üretmek, tasarruf, yatırım ve kalkınmadan geçmektedir. Günümüzün genç kuşağı ülkenin geleceğinin ve yönetiminin onlarda olduğunun bilincinde olmalıdır.
Cumhurbaşkanlığı sistemiyle atanan bürokratlar, seçilenler kamusal nimetin kamusal külfeti olduğu gerçeğinden hareketle gelişiş ülkelerle aramızdaki sosyal ve ekonomik farklılıkları kapatabilmek için çok çalışmanın gerekliliğine inanmaları ve örnek olmaları gerekir. Ar-ge, inovasyon, haftalık çalışma saatlerini artırılması, tam gün yasasının tavizsiz uygulaması gibi somut örnekleri verebiliriz.
Seçim sonuçlarının analizi yapılırken yurtiçi, yurtdışı ve gümrük oylarının birlikte hesaplanması en sağlıklı yol olabilir. Daha sonra seçim bölgesi aday, sayı hatta sandık sandık analiz yapılabilir O konu daha çok siyasi partilerin ilgileneceği konudur. Sonuç olarak yurtiçi, yurtdışı ve gümrük kapılarında toplam kayıtlı seçmen 64.197.454 dür. Toplam kullanılan geçerli oy ise. 53.339.313 dür. Kullanılmayan ve geçersiz oy sayısı ise 10.858.141 dir. Bu durumda 50+1 i geçen adayla geçemeyen aday arasındaki fark ise 2.5 milyondan fazladır. Bu fark bazı mülahazalarla kapatılamayacağı için kazanan kaybeden herkes yorumunu yapabilir.
“Öyle rakamlar, sayılar sonuçlar var ki La Palice hakikatleri gibidir. f.y”
Selam saygı ve dua ile.
1 yorum
Çok iyi anlatmışsınız hocam açıklayıcı olmuş.