Neo Osmanlı mı? Ulus devlet mi?

1789 Fransız İhtilali sonrası ortaya çıkan yeni anlayış imparatorlukların sonunu getirdi. Akabinde ortaya çıkan gelişmeler sonrası Balkanlar, Kafkaslar ve Orta Doğu’da yeni devletler ortaya çıktı. Ortaya çıkan bu devletlerden birisi de Türkiye Cumhuriyeti oldu. Bu aşamada Türkler, İlteriş Kağan misali dağılan imparatorluğu derlemek, toparlamak için uğraştılar. Ama elde kalan bugünkü sınırlar oldu. Fakat yeni kurulan cumhuriyet, uzun yıllar Türkiye’nin Osmanlı İmparatorluğunun bakiyesi üzerine kurulan bir devlet olduğu fikrini inkâr etti. O derece ki Osmanlı Osmanlıdır; Cumhuriyet de Cumhuriyet’tir. Osmanlı yapmışsa bize ne gibi Osmanlının yaptığı şeyler reddetmek istedi. Bu o kadar uzun sürdü ki, 1988 yılında Turgut Özal’ın Yunanistan ziyareti öncesi konuşma metnini hazırlayan tarih ve milli şuurdan yoksun danışmanlarından birisi “Türkiye Cumhuriyeti ve Yunanistan aynı kaderi paylaşmaktadır; her iki toplum da Osmanlıya karşı bağımsızlık mücadelesi vererek milli devlet kurmuşlardır.” notunu yazma cehaletini / garabetini göstermiştir. Bu hatayı fark eden Turgut Özal, tüm dünyanın basın mensuplarına dağıtılmış olmasına rağmen metnin bu kısmını okumayarak atlamıştır. Acaba Özal, neo-Osmanlı mı idi? Yoksa geleceğin vizyonunu mu çiziyordu, bilinmez. Fakat bir gerçek var ki, rahmetli cumhurbaşkanı Turgut Özal ulus devlet anlayışının yeni dünya düzeninde Türkiye’ye dar geldiğini ilk fark eden kişiydi.

Bu sefer de yeni bir sorun ortaya çıktı ki, o durumu aşmak daha da zor gibi görünmektedir. Çünkü Osmanlı Devleti ulus devletlerin aksine çeşitli renkleri, kültürleri, dinleri, anlayışları barındıran bir devletti. Yıllarca Türk milletinin tek bir kültür çerçevesinden geldiğini savunan çevreler, mefkûrelerini bu çerçevede geliştirmek isteyenler, tarihi gerçekleri, hakikatleri görmezden geldiler. Fakat son zamanlarda ortaya çıkan yeni anlayış tarzı, tarihin akışı, bazı hakikatlerin daha net anlaşılmasına zemin hazırladı. Bu süreçte ortaya çıkan gelişmeler ise Osmanlı’nın mirasını devralan Türkiye’ye, ulus devlet kimliği ve kabuğunun da dar gelmeye başladığını gösterdi. Aslında ulus devlet anlayışı, XIX. yüzyılda ortaya çıkan ve I. Dünya Savaşı sonrası yaygınlaştırılarak İmparatorlukların mirasına sahip çıkmak isteyen odakların tezgâhlarından başka bir şey değildi. Çünkü Kadim Türk kültür ve medeniyetine baktığımız zaman Asya Hun İmparatorluğu, Göktürk İmparatorluğu, Gazneli Devleti, Karahanlı Devleti, Selçuklu Devleti ve Osmanlı Devleti gibi ulus devlet kimliğinden sıyrılmış devletlerin daha kalıcı ve uzun ömürlü olduklarını görmekteyiz. Bugün Türk kültürünü her alanda hissedebiliyorsak bu medeniyetler sayesinde hissediyoruz. Demek ki farklı renklere, kültürlere, inançlara kucak açmak; özden sapmak veya yok olmak anlamına gelmemektedir.

Toplum dinamik bir varlıktır. Sürekli kendini yeniler. Eğer bu yenileşmenin ve değişimin karşısında durmak istenirse yeni sorunların depreşmesine zemin hazırlanmış olur. Bugün tarihi bir hakikat var ki, Osmanlı Devleti’nin bir arada huzur ve barış içerisinde yaşattığı toplumlar birbirine düşman kesilmiş durumda. Dün Bosna Hersek’te Sırplar, Hırvatlar ve Boşnaklar birbirlerini boğazladı. Bugün Irak’ta, Suriye’de -dün kardeş olan toplumlar- birbirlerine karşı hasmane bir tavır içerisine girdiler. Aynı değerler için yaşayan insanlar bugün birbirlerini boğazlamaktadırlar. Bu süreçte binlerce kadın ve çocuk acımasızca katledildi. Hala da katledilmeye devam ediyor. Dünyayı özgürleştirecek en ufak bir somut adım atılmamakta. Türkiye bu durumda kendine düşen tarihi misyona uygun bir şekilde hareket etmelidir. Tarihte üstlenmiş olduğu bütünleştirici, derleyici, adil görevlerine yeniden kavuşmalıdır. Zaman ilerlemekte, dünya hızla değişmektedir. Bu değişimle birlikte insanlığın zamanın ruhunu yakalayabilmesi için tarihi olayları yeniden yorumlaması gerekmektedir. Bu yorumlamayı yaparken hakikatin ne olduğunu ortaya koymak için uğraşmalıdır. Sırlar hakikatlerde gizlidir. Hakikatin ne olduğunu ortaya koyamadığımız zaman, olaylara ve sonuçlarına herkesin kendi durduğu noktadan bakmak zorunda kalabiliriz. Böyle bir sonuçla karşılaşmamak için tekrar tekrar günün şartlarına göre, geçmişe doğru pencereden bakmalıyız. Tarihte yaşanmışlıklar, toplumlar ve toplum bireyleri arasına set çekmemelidir.