20 Ekim 2007 de Antalya’da düzenlenen 1. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi (Organ ve Doku Naklinde Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sorunları), 2004 yılında kurulan, merkezi İstanbul’da bulunan, Türkiye’de ilk kez tıp etiği ve tıp hukuku branşlarını bir arada inceleyen, tek dernek olan Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Derneğinin üçüncü uluslararası etkinliği olup, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Tıp Fakültesi tarafından düzenlendi. Derneğin uluslararası üçüncü etkinliği, bu kez tıp etikçilerinin ve hukukçuların işbirliğinin güzel bir ifadesi olarak tıp ve hukuk fakülteleri tarafından yapıldı. Bu Kongre’de organ naklinde etik ve hukuk sorunları ana konu olarak ele alındı ve organ nakli etiği ve hukuku konusunda şimdiye kadar yapılanların kanımızca en kapsamlısı idi.
“Organ ve doku naklinde tıp etiği ve tıp hukuku sorunları”na odaklanan Kongre’ye yurt içinden ve yurt dışından, alanlarında konu ile ilgili araştırmaları olan isimler katıldı. 250 kadar araştırıcının katıldığı Kongre’de, üç gün boyunca birbirini izleyen oturumlarda, organ naklinin doğurduğu etik ve hukuki sorunlar çeşitli yönleriyle tartışıldı. Bilindiği gibi organ nakillerindeki teknolojik ilerlemeler tıbbı güçlendirmekte, ancak oluşan yeni etik ve hukuki sorunlar, tartışmaları da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların, bir uluslararası kongrede derinliğine tartışılması, Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Derneğinin, ülkemizde bu alanda oluşan gereksinime duyarlılığının bir ifadesi olarak görülmektedir. Bilimsel etkinliklerinde yurt dışına açılıma önem veren Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Derneği, bu Uluslararası Kongre’yle kuruluş amacına daha da ulaşmakta önemli bir adım atmış oldu. Bu etkinlikte bilim, hukuk ve kültür dünyamızın mensupları bir araya geldi.
Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Derneğinin bu önemli etkinliği yurt dışında ve yurt içindeki bazı derneklerin web sitelerinde yayınlandı. Uluslararası Tıp Tarihi Derneği ve Uluslararası İslam Tıp Tarihi Derneği web sitelerinde de kongreyle ilgili bilgiler verildi. Kongre yurt dışı kuruluşlar tarafından da desteklendi. Hindistan Biyoetik Derneği (All Indian Bioethics) ve Heidelberg ve Mannheim Üniversiteleri Alman Avrupa ve Uluslararası Tıp Hukuku, Sağlık Hukuku ve Biyoetik Enstitüsü bu Kongre’yi manen destekleyen iki kuruluştu.
Kongre’ye ait 1000 sayfalık bildiri kitabı da Türkçe ve İngilizce olarak Nobel Tıp Kitabevleri tarafından yayınlandı. Yurt içinden ve dışından övgü dolu mesajların geldiği ve organ naklinde etik ve hukuk sorunların tartışıldığı bu Kongre, hem bilimsel açıdan, hem de katılımın yüksek olması açısından şimdiye kadar bu konuda yapılan aktivitelerin en kapsamlısı idi.
Bilindiği gibi tıp etiği incelediği ilkeleri nedeni ile çağdaş tıpta hekim hasta arasındaki ahlaki sorunları çözmekte yardımcı olur. Tıbbi uygulamalarda etik ilkelere uyarak çalışmak her hekimin görevidir. Bu ilkeler arasında yararlı olmak, zarar vermemek, adaletli olmak ve diğerleri önemlidirler. Tıbbi vakanın durumuna göre bu ilkelerden herhangi biri önem kazanır. Bu ilkelere uyulmazsa hasta kendi haklarını savunmak durumunda kalır ki bu haklar da insan haklarının önemli bir bölümüdür. Ancak hekimin de mesleğini, ilkelere uygun yürütebilmesi için bazı hakları vardır. Bütün bu sorunlar organ ve doku naklinde de ortaya çıkmakta ve bunların çözümü konusunda tıp mensuplarının, tıp etikçilerinin ve hukukçuların işbirliği yapması gerekmektedir. Organ ve doku naklinde alıcı ve verici ile ilgili etik ve hukuki sorunlar tüm dünyada ve Türkiye’de bugün en çok çözülmesi gereken etik problemler arasında yer alır. Organ veya doku nakli ile bir insanın hayatı kurtarılmakta ve hekimin en önemli görevi olan hastayı tedavi etmek ve yaşatmak görevi yerine getirilmektedir. Organ naklinde son yıllarda ortaya çıkan organ naklinde ileri teknolojinin uygulamalarının getirdiği etik ve hukuki sorunlar, alıcı ve verici ile ilgili problemler bu alanda önemli konular olarak belirirler. Ayrıca organ naklinde adalet ve aydınlatılmış onam ilkelerinin de çiğnenmemesi çok önemlidir. Bu ilkeler çerçevesinde özellikle organ dağıtımında adaletli uygulamalar ve alıcı ve vericinin aydınlatılmış onamı incelenecek konular arasındadır. Yine tüm dünyada ve Türkiye’de organ bağışı azlığı ve organ teminindeki zorluk, birçok yaşamın kaybedilmesine yol açmaktadır. Bu arada bazı ülkelerde organ ticareti yapılması da önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanların organ bağışına teşvik edilmesi de çok önemlidir. Bu arada çocuklar, yaşlılar v.b. gibi riskli durumlarda organ ve doku nakli de etik ve hukuki sorunlarla doludur. İşte bütün bu konuların incelendiği 1. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi, organ nakli gibi çok önemli bir konuyu etik ve hukuk açıdan derinliğine inceledi. Sözlü sunular, konferanslar ve posterler halinde incelenen Kongre’de 130 kadar bildiri vardı ve aşağıdaki konular detayları ile tartışıldı ve bazı sonuçlar elde edildi.
1) Hayatın Başlangıcına ve Sonuna İlişkin Etik ve Hukuki Sorunlar
Ölüm kararı, beyin ölümü tartışmaları, terminal dönem, yaşamı destekleyen tedavilerin esirgenmesi ve çekilmesi ile ilgili etik ve hukuki sorunlar tartışıldı.
2) Kişinin Kendi Geleceğini ve Başkalarının Geleceğini Belirleme Hakkı
Hasta için en iyisinin ne olacağına kimin, nasıl karar vereceği, tıbbi kriterler yanında toplumun çıkarlarının gözetilip gözetilmemesi gerektiği, kime öncelik tanınacağı gibi sorulara etik ve hukuk açısından yanıt aranarak bazı sonuçlar elde edildi.
3) Dini Açıdan Organ Nakli
Dini inanışların ve kuralların organ nakli üzerine etkileri değerlendirildi.
4) Sosyo-Kültürel Açıdan Organ ve Doku Nakli
Toplumların sosyal ve kültürel yapılarının organ ve doku nakli üzerindeki etkileri değerlendirildi.
5) Organ ve Doku Naklinin Ekonomik Boyutları
Organ ve doku naklinin maliyeti, ekonomik boyutları, bağış ve organ naklinin ticarileşmesi ile ilgili etik sorunlar tartışıldı ve çözüm önerileri geliştirildi
6) Organ ve Doku Naklinde İleri Teknoloji Uygulamalarının Getirdiği Etik ve Hukuki Sorunlar
İleri teknoloji uygulamalarının kullanıldığı insan fetal dokusunun organ ve doku nakli amacıyla kullanımının ve bu konuda yapılmak istenen araştırmaların ahlaki yönleri tartışıldı ve ortaya çıkan hukuki sorunlar değerlendirildi.
7) Organ ve Doku Naklinde Alıcı ve Verici ile İlgili Etik ve Hukuki Sorunlar
Mevcut donör organlarının kısıtlılığı, alıcı ve verici arasındaki ilişki, psikolojik ve sosyolojik çekinceler, alıcı olarak seçilme kriterleri, beyin ölümü gibi konular etik ve hukuk açısından tartışıldı.
8) Organ ve Doku Naklinde Adalet ve Aydınlatılmış Onam (Rıza)
Organ ve doku sağlanmasında kısıtlılık nedeniyle organ ve doku nakillerinin ihtiyaç sahipleri arasında dağılımının hakkaniyete uygun olarak sağlanmasının getirdiği sorunlar ve aydınlatılmış onam kavramı çeşitli boyutlarıyla tartışıldı.
9) Riskli Gruplarda Organ ve Doku Nakli (Çocuklar, Mahkûmlar, Yaşlılar, vb.)
Riskli grup olarak tanımlanan kişilerde organ ve doku naklinin tartışmalı noktaları değerlendirildi.
10) Dünyada ve Türkiye’de Organ Nakli Merkezleri
Dünyada ve Türkiye’de organ nakil merkezlerinin gelişim süreçleri ve işlevlerinin değerlendirilmesi ve ülkeler arasındaki fark ve benzerliklerin ortaya konarak konu ile ilgili gelişim süreci hedefleri belirlendi.
11) Organ ve Doku Nakline İlişkin Diğer Konular
Yukarıda yer alan konular dışında kalan, organ ve doku nakli ile ilgili konular etik ve hukuki açıdan değerlendirildi.
Bu denli önemli bir kongreyi başarıyla yürütmüş olan Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Derneği’nin bundan sonraki toplantıları ise 3. Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Sempozyumu olarak 2008’de Bursa’da ve 2. Uluslararası Tıp Etiği ve Tıp Hukuku Kongresi olarak 2009’da Eskişehir’de yapılacaktır.