Otonom kelimesinin sözlük anlamı Türkçe Sözlük’te bulunmamakla beraber, Türk Dil Kurumu (TDK) yayınlarından birinde ‘kendi kendini yönetme gücüyle hareket edebilme’ olarak tanımlanmıştır (1).
Otonom sıklıkla tıp biliminde ‘Otonom Sinir Sistemi’ (OSS) olarak karşımıza çıkmaktaydı. OSS canlılarda istemsiz gerçekleşen hareketleri ve organ fonksiyonlarının kontrolünü sağlayan bölüm olarak tanımlanır. OSS canlıdaki kalp ritmi, sindirme, solunum, terleme, salgı bezleri fonksiyonları, cinsel uyarılma gibi durumlarda istem dışı olarak görev alır. OSS bozukluğunda baş dönmesi, güçsüzlük, bulantı, görme bulanıklığı gibi farklı semptomlar görülür (2).
Otonom sistemini ilk kez ticaret üzerinde uygulaması, 1971 yılında Japonya’daki Balam Enstitüsü tarafından gerçekleştirilmiştir (3). Toplam Verimli Bakımın (TPM) amacı takım çalışmaları ile deneyimlerin aktarılabilmesi ve iyileştirmelerin kombine edilmesi sayesinde üretim ve bakım fonksiyonlarını birleştirmektir. Bunun sonucu olarak, TPM sıfır üretim hatası ile sıfır arıza ve minimum üretim kaybının ekipmanlara uygulanması amaçlanmıştır. Ayrıca sıfır kayıplı firma vizyonu sağlayarak, üretim kalitesinin artırılması, minimum ekipman arızası ve çalışanlar için sıfır kaza riski TPM’nin temel prensipleri olmuştur. Böylece otonom sistemini uygulayan şirketler, makinaların kesintisiz ve minimum kayıplı üretimine destek olacak otonom bakım çalışmalarında aktif rol alması beklenen iş görenlerin temiz ve düzenli çalışan, kullandığı cihazı ve ürettiği ürünü tanıyan, makinaların temizlik, yağlama gibi basit kontrollerini yapan, öğrenmeye ve gelişime açık, sahiplenme duygusu yüksek, inisiyatif kullanabilen, bilinçli, eğitimli kişiler olmasını beklemektedirler.
Otonom sistemin araçlarda kullanılması toplumun iş yükünü hafifleten ve toplum hizmetine sunulmuş çok önemli bir katkıdır. Son birkaç yıl içinde birçok ünlü otomobil firması geleceğin sürüş keyfini şimdiden yaşatacak lüks segmentli araçların sunumu için yarış içerisindeler. Böylece lüks yaşam tarzını benimsemiş tüketicilere sunulan otonom teknolojiler, yani sürücüsüz araçlar ile geleceğin otomobil teknolojisini şimdiden denemek isteyenler için dizayn edilmektedir. Otonom sistemi kullanılan araçlar, yol-trafik durumu ve çevre şartlarını algılayarak insan faktörüne gerek olmadan gidebilen araçlardır (4,5). Otonom araçlar ilk olarak 1920’lerde Tesla da dahil birçok otomobil tutkununa sunulmuştu. Birçok üniversite projesine konu olan otonom araç teknolojisi, günümüzde GPS, bilgisayar görüşü ve radar gibi sistemler ile donatılmış olarak trafikte yerini alıyor. Otonom araçların çalışma prensibi tekerleklere yerleştirilen sensörlerin trafikteki fren yapan, park halindeki veya hareket eden araçların konumlarının belirlenmesi üzerinedir. Sensörler merkezi kontrol sistemine bu verileri ileterek aracın direksiyon kontrolü, yavaşlama, hızlanma gibi manevralarını hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleştirmesini sağlar. Otonom sisteminin temeli yazılımlardan oluşmaktadır ve günlük yaşantımızda birçok alanda karşımıza çıkan yapay zeka kavramı, sürücüsüz otomobillerdeki baş rolü üstleniyor. Yapay zekanın kullanımı için veri toplama, veri analizi ve tarama yapabilmesini sağlayan donanımlar ise kameralar ve sensörlerdir (6).
Otonom sistemler ülkelerin savunma sanayi projelerinde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Otonom silah sistemlerini en iyi uygulayabilen ve kullanabilen ülkeler yeni nesil savaşlarda üstünlüğü sağlayacak ve belki de yeni süper güç olacaktır. Çünkü geçmişten günümüze, devletlerarası güç dengelerini belirleyen askeri teknoloji üstünlüğü dünya düzenini değiştiren en önemli unsurdur. Henüz ARGE aşamasında olan sahaya inmemiş otonom sistemlerle dizayn edilmiş silahlar, robotlar gibi savaş elemanlarının savaşlar üzerine yapacakları etkilerin neler olacağını tam olarak tahmin edemiyoruz. İnsanüstü yeteneklere sahip ve yasal altyapısı yetersiz olan bu sistemlerin kontrolden çıkma riski de vardır. Bu nedenle otonom sistem teknolojisinin çok daha dikkatli kullanılması ve denetlenmesi gerekmektedir (7-9).
Hızla gelişen teknoloji, yapay zekanın ve dolayısı ile otonom sistemlerin hızla gelişmesini, mükemmele ulaşmasını sağlayacak, böylece gelecekte birçok işin insana ihtiyaç duyulmadan yapılabilmesine imkan tanıyacaktır. Bu durumda ‘Peki, o zaman insan ne yapacak?’ sorusu ile karşılaşıyoruz…
Kaynaklar
- Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Ed. M.S. Kaçalin, CXV, 796, 2018. ‘Küre, Yuvar ve Otonom Üzerine’ Hamza Zülfikar, 73-78.
- G. Akyüz ve M. A. Leblebiciler. Otonom sinir sistemi anatomisi ve değerlendirilmesi. Turk J Phys Med Re hab 2012;58 Suppl 1; 1-5.
- Arzu Karaman. Toplam verimli (TPM) ve uygulama olanakları. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2004.
- Y. Taştan ve H. Kaymaz. Otonom araçların yaygınlaşmasının önündeki zorluklar. Int. J. Adv. Eng. Pure Sci. 2021, 33(2): 195-209.
- Blackmore, B. Simon, and Hans Werner Griepentrog. 2006. Section 4.3 Autonomous Vehicles and Robotics, pp. 204-215 of Chapter 4 Mechatronics and Applications, in CIGR Handbook of Agricultural Engineering Volume VI Information Technology. Edited by CIGR-The International Commission of Agricultural Engineering; Volume Editor, Axel Munack. St. Joseph, Michigan, USA. Çevirmenler: Pınar DEMİRCİOĞLU ve İsmail BÖĞREKCİ, Çeviri Editörleri: Sefa TARHAN ve Mehmet Metin ÖZGÜVEN
- https://www.lexus.com.tr/discover-lexus/lexus-otomobilleri-hakkinda-hersey/otonom-araclar-nasil-calisir-otonom-arac-teknolojisi#section-1
- Adem Özer. Savaşlarda üçüncü devrim: Otonom Silah Sistemleri ve İnsancıl Hukuk. Geleceğin Güvenliği, 2019, 251-270.
- Yazıcı, B. Otonom Silah Sistemlerinin Uluslararası Silah Hukuku Ve Politiği Açısından Sorunsal Meseleleri. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2019, 4 (1), 280-292 .
- M.K. Şahiner, E. Ayhan ve M. Önder. Yeni Sınır Güvenliği Anlayışında Yapay Zekâ Yönetişimi: Fırsatlar ve Tehditler. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 2 (2021), ss. 83-95.