Pandemi sonrası kalbimizin rehabilitasyona ihtiyacı olacak mı?

Küresel koronavirüs salgını nedeniyle hepimiz evlere kapandık. Ruhu ve sevgiyi temsil eden bir metafor olarak kalbimiz distopik kitap kahramanlarınınki gibi atmaya başladı. Değerli şairimiz, Sevgili Behçet Necatigil’in “Sevgilerde” şiirinin dizelerinde olduğu gibi:

Sevgileri yarınlara bıraktınız

Çekingen, tutuk, saygılı.

Bütün yakınlarınız

Sizi yanlış tanıdı.

Bitmeyen işler yüzünden

(Siz böyle olsun istemezdiniz)

Bir bakış bile yeterken anlatmaya her şeyi

Kalbinizi dolduran duygular

Kalbinizde kaldı.

Siz geniş zamanlar umuyordunuz

Çirkindi dar vakitlerde bir sevgiyi söylemek.

Yılların telâşlarda bu kadar çabuk

Geçeceği aklınıza gelmezdi.

Gizli bahçenizde

Açan çiçekler vardı,

Gecelerde ve yalnız.

Vermeye az buldunuz

Yahut vaktiniz olmadı.

Sevgileri yarınlara bıraktık, nerden bilebilirdik ki ansızın öleceğimizi. Kalbimizi dolduran duygular kalbimizde kaldı. Sevdiklerimizi kaybettik. Yaşadığımız bu bilgi ve teknoloji çağında “ironik” bir şekilde insanlık, dünyayı devasa bir durumda tehdit eden bir pandemi ile karşılaştı. Covid-19 enfeksiyonunda kanın pıhtılaşma hızının artması, hastalığın ilerlemesini de olumsuz etkiledi. Salgından en çok etkilenen grubu ise kronik hastalığı  olan kişiler oluşturdu. Yapılan kapsamlı çalışmalarda, en sık komplikasyon ve ölüme sebebiyet verme durumları arasında hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar, kronik obstrüktif akciğer hastalıkları ve diyabetus mellitus gösterildi. Şiddetli Covid-19 enfeksiyonu geçiren (ağır viral pnömoni) hastalarda ağır viral pnömoni sonucu olguların bir kısmında akut hipoksemik solunum yetmezliği ile karakterize akut solunum yetmezliği, sepsis, septik şok ve çoklu organ yetmezliği görüldü. Yoğun bakım süreçleri sonrasında solunum  ve fiziksel fonksiyon kayıpları (kas kütlesi ve kas fonksiyonu kaybı, myopati, kontraktürler, nöropati ve / veya yoğun bakımda edinilmiş zayıflık) bilişsel ve emosyonel fonksiyon bozukluklarının (anksiyete, depresyon, post travmatik stres sendromu) katılım ve yaşam kalitesinin olumsuz etkilendiği gösterildi.

Kalp rehabilitasyonu / ikincil önleme programları kalp ve damar sistemindeki riskleri azaltmayı, sağlıklı davranışlar kazandırmayı ve bu davranışlara uyum göstermeyi, engelliliği azaltmayı ve hastaları aktif bir yaşam tarzına teşvik etmeyi amaçlayan egzersiz eğitimi, kalp hastalıklarında risk faktörleri eğitimi,  danışmanlık ve davranışsal girişimlerle birlikte psikososyal ve mesleki durumu iyileştirmek üzere kardiyopulmoner rehabilitasyon alanında uzman fizyoterapistlerle yürütülen kardiyolog, hemşire, diyetisyen, psikolog, sosyal hizmet uzmanları gibi sağlık profesyonellerinin de içinde olduğu bir programdır.

Tüm insanlık tarihi boyunca kalp, mucizevi bir organ olarak algılanmıştır. Kalp, yeryüzündeki tüm kültür ve medeniyetlerde hayatın ve canlılığın kaynağı olduğu kadar sevgi, dostluk, yardımseverlik, merhamet, vicdan, fedakarlık, vefa, birlik-beraberlik, güven ve cesaretin simgesi olarak da kabul edilmiştir. Eski Yunan’da (M.Ö. 700-200) ruhun kalbin içinde yerleştiğine inanılıyordu. Kalbin kan pompalama fonksiyonunun farkında olan Hipokrat ve Aristo, kalbin aynı zamanda duygu ve düşünce yeteneklerinin de merkezi olduğunu düşünüyorlardı. Bütün dünyayı kendine tutsak eden bu virüsün en başta kalbimizde açtığı derin yaralar eşlik eden başka hastalıklara göre, kendi kendini yönetme stratejilerinin öğretilmesi, gevşeme ve solunum egzersizleri, kontrollü fiziksel aktivite, hafiften orta şiddetliye büyük kas gruplarının kullanıldığı aerobik egzersizler ve stres yönetimiyle bireysel olarak planlanarak sarılabilir. Covid-19’da kardiyak rehabilitasyon, bağışıklık hücrelerinin ve immünoglobulinlerin seviyesini ve işlevini artırarak, inflamatuar belirteçlerin  seviyelerini düzenleyerek, anksiyete ve depresyonu azaltarak bağışıklığı geliştirebilir. Normal akciğer doku elastikiyetini ve gücünü geri yükleyerek antibiyotik, antioksidan ve antimikotik olarak hareket ederek solunum sistemi fonksiyonlarını iyileştirebilir. Covid-19 risk faktörlerini azaltmak için koruyucu bir bariyer görevi görebilir, bu da Covid-19 insidansını ve ilerlemesini azaltmaya yardımcı olabilir. Bu amaçlarla, ülkemizde 4 yıllık Fizyoterapi ve Rehabilitasyon lisans eğitimi sonrası fizyoterapistler, kardiyak rehabilitasyon alanında klinik ve akademik çalışmalarını 1970’li yıllardan bu yana yaklaşık 50 yıldır ve her geçen gün de gelişerek birçok merkezlerde, özel ve kamu hastanelerinde sürdürmektedirler. Pandemi sürecinde ve diğer zamanlarda teknoloji tabanlı kardiyak rehabilitasyon kullanımı, sağlık hizmetlerinin sunulmasının zor olduğu bölgelerde kardiyak rehabilitasyona erişilebilirliği artırabilir.

Asla unutmamalıyız ki, kalbimiz vücudumuza sadece kan değil sevgi de pompalar. Dünyayı sarsan bu pandemide sevdiklerimizi apansız kaybederken, onların acılarına derinlemesine üzülerek tanık olurken, tüm seçenekler kalbimizin artık bir rehabilitasyona ihtiyacı olduğunu söylemektedir.

Sözlerimi, değerli şairimiz Sayın Şükrü Erbaş’ın dizeleriyle bitirmek istiyorum:

Kalbim uzun menzilim benim

Yolumu karşılayansın

Ben ona dedim ki

Bütün kuşlar tünedi

Göğsümdeki tek kanatsın.

KAYNAKLAR

1-Rodriguez-Morales AJ, Cardona-Ospina JA, Gutierrez-Ocampo E, Villamizar-Pena R, Holguin-Rivera Y, Escalera-Antezana JP, Alvarado-Arnez LE, Bonilla-Aldana DK, Franco-Paredes C, Henao-Martinez AF et al: Clinical, laboratory and imaging features of COVID-19: A systematic review and meta-analysis. Travel Med Infect Dis 2020:101623.

2-Türk Kardiyoloji Dern.Aras.2020 48 Suppl 1 1-48 Uzlaşı Raporu.

3- Deniz İnal İnce, Naciye Vardar Yağlı,  Melda Sağlam,  Ebru Çalık Kütükcü, Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation 2020 31(1)81-93.

4-Abraham Samuel Babu,Ross Arena ,Cemal Özemek,Carl J.Lavie.Covid 19:Atime  Alternate Models in Cardiac Rehabilitation to Take Center Stage Can J Cardiol 2020 Apr 25.

5-Ayman Mohamed ,Motaz Alawna .Role of increasing the aerobic capacity on improving the function of immune and respiratory systems in patients with coronavirüs( COVİD 19) AReview Diabetes Metab Sydr 2020 Apr 28.