Bilindiği gibi obezite günümüzde en önemli sağlık sorunları arasında yer almaktadır. Bu noktada obezite ile mücadele için başvurulan çeşitli diyetler mevcuttur. Bu diyetleri düşük karbohidrat diyetleri (Atkins, South Beach, Taş devri ve Zone), makro besin öğelerini orta düzeyde sağlayan diyetler (Büyük kayıp diyeti, DASH, Jenny Craig, Akdeniz, Portfolyo, zayıflayan dünya, volumetrik, kilo takipçileri), düşük yağlı diyetler (sebze, Rosemary Conley) ve aralıklı oruç diyetleri olarak gruplamak mümkündür. Düşük karbonhidrat diyetlerinin özelliği günlük enerjinin %40’tan azının karbonhidrattan, yaklaşık %30’nun proteinden ve %30-55’nin yağdan sağlanmasıdır. Makro besin öğelerini orta düzeyde sağlayan diyetlerde enerjinin yaklaşık %55-60’ı karbonhidrattan, yaklaşık %15’i proteinden ve yaklaşık %21-30’u yağdan karşılanır. Düşük yağlı diyetlerde ise enerjinin yaklaşık %60’ı karbonhidrattan, yaklaşık %10-15’i proteinden, %20’si ve azı yağdan sağlanır (Ge ve ark., 2020). Aralıklı oruç diyeti ise çeşitli varyasyonlarla uygulanabilen diyetleri kapsayan bir şemsiye terimdir. En sık karşılaşılan üç diyet; gün aşırı oruç, 5:2 diyeti ve sınırlı zamanda yemek (time-restricted eating) diyetleridir (Pascual ve ark., 2023).
Obezite ile mücadelede yukarıda saydığımız diyetlerden hangisinin daha etkili olduğu veya birbirlerine göre üstünlüklerinin olup olmadığı sorusu akla ilk gelen sorulardan biridir. Bu soruya verilebilecek yanıt için sistematik derleme ve meta analiz araştırmalarına baktığımda makro besin öğelerini düşük veya orta düzeyde içerecek şekilde tanımlanan popüler diyetleri inceleyen ve 2020 yılında yayımlanan bir çalışmanın sonuçları bu sorunun yanıtını verdi. 2020 yılında yayımlanan sistematik derleme ve meta analiz çalışmasında aşırı kilolu ve obez yetişkinlerde kilo ve kardiyovaskular risk faktörlerinin azaltılmasına yönelik uygulanan 14 popüler diyet (Atkins, South Beach, Taş devri, Zone, büyük kayıp diyeti, DASH, Jenny Craig, Akdeniz, portfolyo, zayıflayan dünya, volumetrik, kilo takipçileri, sebze ve Rosemary Conley) incelenmiştir (Ge ve ark., 2020). Bu sistematik derleme ve meta analiz çalışmasına 18 yaş ve üzerindeki aşırı kilolu veya obez bireylerin yer aldığı ve popüler diyetlerin veya alternatif diyetin uygulandığı randomize klinik çalışmalar dahil edilmiştir. Meta analize altı ve on iki ay süren çalışmalar, çıktı olarak kilodaki değişimler, LDL kolesterol, HDL kolesterol, sistolik kan basıncı, diastolik kan basıncı ve C reaktif protein değerlerinin elde edildiği randomize klinik çalışmalar dahil edilmiştir. Meta analiz sonuçları 14 popüler diyet ve üç kontrol diyetin değerlendirildiği toplamda 21942 birey ve 121 randomize klinik çalışma üzerinden verilmiştir.
Genel olarak kullanılan diyetlerle (örneğin katılımcıların normal beslenme alışkanlıklarını sürdürdükleri) kıyaslandığında altı ayda düşük yağlı ve düşük karbonhidratlı diyetlerin kilo kaybı, sistolik kan basıncı ve diastolik kan basıncı üzerine benzer etkilere sahip olduğu görülmüştür. Makro besin öğelerini orta düzeyde sağlayan diyetlerin kilo kaybı ve kan basıncında daha az düşüşe neden olduğu belirlenmiştir. Düşük karbonhidratlı diyetlerin, LDL kolesterolündeki azalma üzerinde düşük yağlı diyetlerden ve orta düzeyde makro besin içeren diyetlerden daha az etkisi olmuştur. Ancak, düşük yağlı diyetler ve makro besin öğelerini orta düzeyde içeren diyetlerin HDL kolesterolü üzerine böyle bir etkisi saptanmamıştır. Altı ay sonunda elde edilen değerler incelendiğinde ve normal diyetle karşılaştırıldığında popüler olarak adlandırılan diyetler arasında kilo kaybı ve kan basıncı üzerinde en büyük etkiye sahip olanlar Atkins (ağırlık 5,5 kg, sistolik kan basıncı 5,1 mm Hg, diyastolik kan basıncı 3,3 mm Hg), DASH diyeti (kilo kaybı 3,6 kg, sistolik kan basıncı 4,7 mm Hg, diyastolik kan basıncı 2,9 mm Hg) ve Zone diyeti (kilo kaybı 4,1 kg, sistolik kan basıncı 3,5mm Hg, diyastolik kan basıncı 2,3 mm Hg) olmuştur. Altı ayda hiçbir diyet, HDL kolesterol veya C reaktif protein düzeylerinde önemli ölçüde iyileşmeye neden olmamıştır. Genel olarak, tüm diyetlerin neden olduğu kilo kaybı on ikinci ayda azalmış, Akdeniz diyeti dışındaki tüm diyetlerin kardiyovasküler risk faktörlerine yönelik faydaları ortadan kalkmıştır.
Bu sistematik derleme ve meta analiz çalışmasında elde edilen orta derece kesinlikteki (moderate certainty) kanıtlar, düşük karbonhidrat (örneğin Atkins ve Zone), düşük yağ (örneğin Ornish) ve makro besin öğelerini orta düzeyde sağlayan (DASH, Akdeniz) diyetlerin altı ay boyunca ılımlı kilo kaybına ve başta kan basıncı olmak üzere kardiyovasküler risk faktörlerinde önemli iyileşmelere yol açtığını ancak on ikinci ayda kilo verme üzerindeki etkiler ve kardiyovasküler risk faktörlerindeki iyileşmelerin büyük ölçüde ortadan kalktığını ortaya koymuştur. Ayrıca diyetler arasındaki farkların önemsiz veya çok düşük olduğu belirlenmiştir. Bu sonuç, obez yetişkinlerin görecekleri faydanın büyüklüğü konusunda endişe duymadan mevcut diyetler arasından istedikleri diyeti tercih etmelerine olanak sağladığı için önemlidir.
Kaynaklar
Ge, L., Sadeghirad, B., Ball, G.D.C., da Costa, B.R., Hitvhcock, C.L., Svendrovski, A., Kiflen, R., Quadsri, K., Kwon, H.Y., Karamouzian, M., Adams-Webber, T., Ahmed, W., Damanhoury, S., Zeraatkar, D., Nikolakopoulou, A., Tsuyuki, R. T., Tian, J., Yang, K., Guyatt, GçH., Johnston, B. C., 2020. Comparison of dietary macronutrient patterns of 14 popular named dietary programmes for weight and cardiovaskular risk factor reduction in adults: systematic review and network meta-analysis of randomised trials. The BMJ, 369:m696 http://dx.doi.org/10.1136/bmj.m696
Pascual, P.E., Rolands, M.R., Eldridge, A.L., Kassis, A., Mainardi, F., Lê, K-A., Karagounis, L.G., Gut, P., Varady, K. A. 2023. A meta-analysis comparing the effectiveness of alternate day fasting the 5:2 diet and time-restricted eating for weight loss, Obesity, 31(Suppl. 1), 9-21