Obezite günümüzde özellikle sosyoekonomik açıdan dezavantajlı toplumlarda çocukluktan itibaren her yaşta genel sağlığı ciddi oranda olumsuz yönde etkileyen ciddi bir halk sağlığı problemidir. Obezitenin ciddi bir halk sağlığı problemi olduğuna dikkat çekmek ve toplumda farkındalık yaratmak için ilk kez 2010 yılında Avrupa’da obezite farkındalık günü (EOD) organize edilmiş ve yılın kampanyası ödülü almıştır. 2015 yılında Dünya Obezite Federasyonu’nun bir girişimi olarak, insanların sağlıklı bir kiloya ulaşmalarına ve bu kiloyu korumalarına yardımcı olmak ve obezite krizini tersine çevirmek için daha geniş, küresel bir temelde pratik çözümleri teşvik etmek ve desteklemek amacıyla Dünya Obezite Günü (WOD), başlatılmıştır. Bu tarihten itibaren her yıl 4 Mart’ta Dünya Obezite Günü farklı bir temayla toplumsal dikkatleri obeziteye çekmeye çalışmaktadır.
Obezite, Dünya Sağlık Örgütü tarafından “vücutta sağlığı bozacak ölçüde anormal veya aşırı yağ birikmesi” olarak tanımlanmaktadır. Vücut ağırlığının (kg) boy uzunluğunun (m) karesine bölünmesi ile hesaplanan “Vücut Kütle İndeksi”nin (VKİ) 25’in üzerinde olması fazla kiloluluk, 30’un üzerinde olması ise obezite olarak değerlendirilmektedir. Fazla kiloluluk ve obezitenin nedenlerinin birçoğu önlenebilir durumlardır; temel nedeni ise tüketilen ve harcanan kalori arasındaki dengesizliktir. Fazla kilolu veya obez olmak hipertansiyon, hiperlipidemi, kalp-damar hastalıkları, inme, tip 2 diyabet, bazı kanser türleri, kas-eklem hastalıkları ve solunum sistemi hastalıkları gibi pek çok hastalık için riski arttırır.
Ülkemizde de her ne kadar yazılı ve görsel basında bu konuya hiç yer verilmemiş olsa da TC. Sağlık Bakanlığı ve bağlı kurumlar internet sayfalarında konuyu ayrıntısı ile önerilerle paylaşmışlardır. Sağlık Bakanlığı sayfasında konu ile ilgili yapılan paylaşım şu şekilde ve oldukça yerindedir. “4 Mart Dünya Obezite Günü diğer özel günler gibi toplumda farkındalık oluşturmak ve konuya dikkat çekmek için önemli bir fırsat yaratmaktadır. Her yıl olduğu gibi bu yıl da Bakanlığımız ve 81 İl Sağlık Müdürlüğü, 4 Mart’ta Dünya Obezite Günü için belirlenen “Sağlıklı Beslen, Egzersiz Yap, Sağlıklı Kiloda Kal” ve “Haydi, Obezite ve Gençliği/Yaşlılığı/Egzersizi Konuşalım” temaları çerçevesinde etkinlikler planlanmaktadır. Ülkemizde 2010 yılında uygulanmaya başlanan “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı Yetişkin ve Çocukluk Çağı Obezitesinin Önlenmesi ve Fiziksel Aktivite Eylem Planı” güncellenerek uygulanmaya devam etmektedir. Ayrıca Bakanlığımız tarafından uygulanmakta olan “Türkiye Diyabet Programı” ve “Türkiye Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Programı” da sağlıklı beslenme ve obezite ile mücadeleye doğrudan ve dolaylı katkıları olan programlardır. Obeziteden korunma ve obezite ile mücadelede en önemli iki unsur; sağlıklı beslenmek ve fiziksel aktivitenin artırılmasıdır. Fazla kilolu ve obez bireyler, beslenme ile ilgili konularda doğru bilgi edinmek ve diyet tedavisi almak için İlçe Sağlık Müdürlükleri, Toplum Sağlığı Merkezleri ve Sağlıklı Hayat Merkezlerinde verilen beslenme/obezite danışmanlığı hizmetinden yararlanabilir.”
Bu yıl Dünya Obezite Organizasyonu (WOF) tarafından obezite ilgili günümüzde ve önümüzdeki 10 yıl için paylaşılan rakamlar ürkütücü boyutlardadır ve konunun ne kadar büyük bir halk sağlığı problemi olduğunu gözler önüne sermektedir. Rakamlar ve WOF’un obezite günü teması, öngörü ve önerileri şöyledir: “2022 yılında, aşırı kilo küresel olarak 5 yaşın altındaki yaklaşık 37 milyon çocuğu etkilemiştir, 5-19 yaş arası 390 milyondan fazla çocuk ve ergen aşırı kiloludur; bunların 160 milyonu obezite ile yaşamaktadır ve daha da vahimi bunların %75’i düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır. 2035 yılında dünya çapında obezite ile yaşayacak insan sayısı 1,9 milyar. Aşırı kilo ve obezitenin 2035’teki tahmini küresel ekonomik etkisi 4.32 trilyon dolar. Çocukluk çağı obezitesinin 2020 ve 2035 yılları arasında %100 oranında artması ve 2035 yılına kadar her 4 kişiden 1’inin obezite ile yaşıyor olması beklenmekte. Bu durum, çocuklar için besleyici diyetler sunmakta başarısız olan bir gıda sistemini ve obeziteye bağlı yandaş hastalıklar ortaya çıkmadan önce obeziteyi ele almakta başarısız olan sağlık sistemlerini yansıtmakta; sağlıksız gıdaların yaygın pazarlamasından yetersiz sağlık hizmeti kapsamına kadar ekonomik, sosyal ve yapısal eşitsizlikle daha da kötüleşmekte; bu da dünya çapında pek çok çocuğun sağlığı desteklemeyen, aksine kilo almayı teşvik eden ortamlara maruz kaldığı anlamına gelmektedir. Fazla kilo ve obeziteden etkilenen pek çok gencin günlük yaşamlarında karşılaştıkları önyargı ve damgalanma da ruh sağlıklarına ve öz saygılarına zarar vermektedir. Bu yıl 4 Mart Dünya Obezite Günü, obezite krizine karşı birleşik bir eylem günü olup kampanya UNICEF, WHO ve Dünya Obezite Federasyonu’ndan oluşan Küresel Obezite Koalisyonu tarafından desteklenmekte ‘Obezite Hakkında Konuşalım ve gençleri konuşturalım” teması ile küresel bir gençlik hareketini ateşlemek amaçlanmaktadır. Böylece gençlerin ne istediği ve bu isteklerin nasıl yerine getirileceği belirlenebilecek, BM kuruluşları, akademi, sivil toplum ve hükümetlerde çalışan karar alıcılar da sürece dahil edilerek çözüm önerilerinin hayata nasıl geçirileceği tartışılacaktır.”
Sağlıkla ilgilki organizasyonlar, kuruluşlar, karar vericiler yıukarıda örneğini gördüğümüz gibi birçok olumlu toplantılar yapaıp, kararlar alırlar, ancak birçok konuda olduğu gibi bunların hayata geçirilmesi problemli olur, aksar ve uygulanmaz. İşte bir örnek: “2022 yılında DSÖ’ne Üye Devletler, 2030 yılına kadar DSÖ’nün obeziteyi durdurmaya yönelik hazırladığı Hızlandırma planını kabul etti. Ne yazık ki bugüne kadar 195 üye ülkeden sadece 31’i, planı uygulayarak obezite salgınının durdurulmasına öncülük etti”.
DSÖ tarafından hazırlanan obeziteyi önleme hızlandırma planının hedefleri şunlardı: *Emzirmenin teşviki, korunması ve desteklenmesi de dahil olmak üzere, yaşamın 1. gününden itibaren sağlıklı uygulamaları destekleyen eylemler
*Yiyecek ve içeceklerin çocuklara zararlı şekilde pazarlanmasını önlemeye ilişkin düzenlemeler;
*Okulların yakınında yağ, şeker ve tuz oranı yüksek ürünlerin satışını önlemeye yönelik girişimler de dahil olmak üzere okul gıda ve beslenme politikaları
*Sağlıklı beslenmeyi teşvik etmeye yönelik maliye ve fiyatlandırma politikaları; beslenme etiketleme politikaları
*Sağlıklı beslenme ve egzersiz konusunda halk eğitimi ve bilinçlendirme kampanyaları *Okullarda fiziksel aktivite standartları;
*Obezitenin önlenmesi ve yönetimi hizmetlerinin birinci basamak sağlık hizmetlerine entegrasyonu”.
Obesiteyi önlemek ve sağlıklı nesiller yetişmesini sağlamak için çok yerinde ve uygun olan yukarıdaki önerilerin yasal zemine oturtulması için devletler eyleme geçmeli ve uygulanmasını sağlamalıdır.
Obesite oluştuktan sonra çeşitli ilaçlar yada hem maliyetli hem de ciddi komplikasyonları olabilecek obezite ameliyatlarına başvurmadan, Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen ve benimde hepsini desteklediğim sağlıklı bir yaşam ve obeziteyi önlemek ve yönetmek için temel öneriler aşağıda sıralanmıştır:
“•Küçük yaşlardan itibaren vücut ağırlığı, kan basıncı, kan şekeri düzeyi, kan yağları ve kemik sağlığını olumlu yönde etkileyecek sağlıklı beslenme alışkanlığı kazanılmalıdır.
•Beden kütle indeksinin 20,0-24,9 kg/m² arasında olması sağlanmalıdır.
•Sağlıklı bir vücut ağırlığının korunması sürdürülebilir olmalı, sık kilo alıp vermekten kaçınılmalıdır.
•Besin çeşitliliği artırılmalı, her öğün her besin grubunda yer alan besinlerden biri seçilerek gereksinim kadar tüketmeye özen gösterilmelidir.
•Toplam ve doymuş yağ alımı azaltılmalıdır.
•Yemeklerde, tereyağı, margarin, kuyruk veya iç yağı gibi doymuş yağlar yerine bitkisel sıvı yağlar (zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısırözü, soya yağı vb.) tercih edilmelidir.
•Şeker alımı azaltılmalı, tüketilen basit şeker miktarı günlük alınan toplam enerjinin %10’unu geçmemelidir. Eklenmiş şeker içeren pastane ürünleri, hamur işleri, tatlı, çikolata ve hazır paketli ürünlerin tüketimi azaltılmalıdır.
•Şeker eklenmiş içeceklerden de sakınılmalı, meyve suyu yerine meyve tüketilmelidir. Hazır paketli meyve suyu kullanılacak ise eklenmiş şeker içermeyen, %100 meyve suları tercih edilmelidir.
•Glisemik indeksi (karbonhidratların kan şekeri düzeyine olan etkisi) yüksek olan besinler daha düşük glisemik indeksli alternatifleri ile değiştirilmelidir. Örneğin; beyaz ekmek, pirinç pilavı, beyaz un yerine esmer ekmek, bulgur pilavı ve esmer un tercih edilmelidir.
•Sebze, meyve, tam tahıl, kuru baklagil ve yağlı tohum tüketimiyle posa alımı artırılmalıdır.
•Sebze ve meyveler mevsiminde tüketilmeli ve günde en az 400 gram sebze ve meyve tüketilmelidir.
•Haftada en az iki kez (300-500 gram) balık tüketmeye özen gösterilmelidir.
•Her gün 2-3 su bardağı süt ve/veya yoğurt tüketilmelidir.
•Hazır paketli ürün tüketimi sınırlandırılmalıdır.
•Uygun pişirme yöntemleri kullanılarak yemeklere eklenen yağ miktarı azaltılmalıdır. Besinleri kızartmak yerine haşlama, buharda, ızgarada, fırında veya mikrodalga fırında pişirme yöntemleri tercih edilmelidir.
•Tuz, tuzlanmış ve tuz içeriği yüksek besinlerin (turşu, salamura besinler, zeytin vb.) tüketimi azaltılmalı, yemeğin tadına bakmadan tuz ilavesi yapılmamalıdır.
•Sıvı tüketimi artırılmalı; günde en az 8-10 su bardağı (2,5-3 litre) su tüketilmelidir. Vücut ağırlığına göre günlük 35 ml/kg sıvı tüketilmelidir.
•Düzenli yemek yeme alışkanlığı edinilmeli ve geç saatte yemek yemekten kaçınılmalıdır. Ev dışında yemek yeme sıklığı azaltılmalı, ev dışında yenildiğinde az yağlı yemekler tercih edilmelidir”
Sonuç olarak obezite ve yetersiz beslenmeyi önlemenin esası; gıda güvensizliğini azaltmak, tüm toplumların özellikle sosyoekonomik açıdan dezavantajlı toplumların temiz su ve sanitasyona (yaşam için gerekli olan besin ürünleri ve çevre için temiz ve hijyenik bir ortamın oluşturulması ve bunun sürdürülebilir hale getirilmesi) erişimini iyileştirmek ve yaşamın ilk gününden itibaren temel beslenme ürünlerine evrensel erişimi sağlamak için tarım, sosyal koruma ve sağlık alanlarında rol oynayan tüm sektörlerin ortak çaba içine girmesini teşvik etmeyi gerektirir.
Kaynaklar
- https://woday.eu About World Obesity Day and World Obesity Day Europe, 2024
- https://www.worldobesityday.org, 4 March 2024World Obesity Day
- https://www.worldobesity.org › World Obesity Federation
- https://www.who.int ›World Obesity Day 2024 – Obesity & Youth: Young people …
- https://www.saglik.gov.tr › 4-mart-dunya-obezite-gunu4 Mart Dünya Obezite Günü,2024
- https://hsgm.saglik.gov.tr › 4-mart-dunya-obezite-gunu,2024
2 yorum
Çok yararlı oldu
Teşekkür ederim okuyup yorumladığınız için