İnsanlık tarihi boyunca, birçok büyük bulaşıcı hastalık salgını olmuştur ve bu hastalıkların ölü sayısı, savaşlarda kaybedilen can sayısıyla karşılaştırılabilir düzeydedir.

21. yüzyılın 20 yılı içinde, SARS, H7N9, Zika, Ebola ve şimdi de COVID-19 gibi çok sayıda büyük salgın meydana gelmiştir. Salgına müdahale, tüm toplumun katılımını gerektirmektedir.

Sağlık yöneticileri, hastaneler ve diğer birinci basamak sağlık kurumları, acil durum yönetimi dahil olmak üzere kapsamlı yönetim yeteneklerini sayesinde, diğer hastaların ihtiyaçlarını ve güvenliğini sağlarken, “zor zamanlarda alınması gerekli önlemlerini” derhal harekete geçirip usulünce uygulayabilirler.

Sağlık hizmetlerinde bir acil durum yönetim sistemi kurmanın amacı, acil durumları etkili bir şekilde önlemek ve bunlara anında gerekli çözüm üreten tepkiler vermek, aynı zamanda fonksiyonlar arası işbirliği yoluyla olayın olumsuz etkilerini önlemek, en aza indirgemek ve azaltmaktır.

Sağlık yönetimi sisteminin amacı, acil durum yönetimi hedeflerine dayalı hızlı, esnek bir organizasyon tasarlamak, oluşturmak, sorumlulukları, yetkilerini netleştirmek, acil durumlarda operasyonel etkinlik ve verimliliği sağlamak için iç kaynakları koordine etmektir.

Bu sistemleri kurmak için de SAĞLIK YÖNETİMİ alanında en az dört yıl eğitim almış lisansı veya doktorası sağlık yönetimi alanından olan strateji uzmanlarına gerek vardır.

Her bilgi sadece deneyim ve görgü ile elde edilemez. Bunun için sırf hastanede yönetim kadrolarında veya sağlık hizmetlerinde çalışmak ile stratejik, yönetsel kararlar özellikle bu tip salgın zamanlarında alınamaz. Yanlış anlaşılmasın “TEORİSİ OLMAYANIN PRATİĞİ de olmaz” demek isterim. Aslında meşhur atasözünde olduğu gibi “Bakmakla usta olunsa kediler kasap olurdu”.

Demek ki sağlık hizmetleri maliyeti, terminolojisi, halk sağlığı, epidemiyoloji, ayaktan sağlık hizmetleri yönetimi, hukuk, sağlık sigortacılığı, veri yönetimi, klinik mühendislik, karar verme, proje yönetimi, doküman ve risk analizi, kalite, örgüt, insan kaynakları, sağlık ekonomisi, finans yönetimi, yönetim muhasebesi, sağlık hizmetleri yönetimini müstakil bir bilim dalı yapar.

Sağlık yönetimi alanında hakikaten herkes malumat sahibi olmuş ama sağlık yönetimi ilminin temel bilgi sahibi olma konusunda her zorlu sınavda sıkıntı çekmişlerdir. Artık sağlık yönetimi alanında yeterince nitelikli kadro vardır. Eşi ehline teslim etme zamanı gelmiştir. Su gelince teyemmüm bozulur derler atalarımız.

O zaman pandemi öncesi de, devamında da sağlık yönetimi alanında güçlünün zayıfı, cahilin alimi sınaması artık doğru değildir. Her sağlık hizmeti konusunda aldığı bilgiyi görgüsü ile harmanlayanın ya da her işletme, yönetim, iktisat, maliye vb. alanlardaki bilgisi ile hizmet aldığı sağlık kurumundaki görgüsünü bir araya getirenin yapamayacağı bir bilim olan sağlık yönetiminin önemi pandemi zamanda tüm dünyada daha da anlaşılmıştır.

Sağlık yönetimi ilmini bilene salgını ve sağlık hizmetlerini yönetmek zor değildir. Ehil sağlık yöneticileri ile salgında tüm dünyada süreçler sağlık kurumları açısından sürdürülebilir hale gelecektir. Kronik hastaların ve elektif ameliyatların salgın öncesinde olduğu gibi risksiz ortamda güvenle yapılabilmesi için bu işin uzmanı olarak üniversitelerde olgunlaşmış kıymetli mezunlara ihtiyaç vardır.

Sağlık yönetimine göre sağlık hizmetleri organizasyonu dört ana aşamadan oluşur: risk değerlendirmesi, olay müdahalesi, kapasite kurtarma ve ayarlama ve iyileştirme:

• Risk değerlendirmesi:
  • Düzenli olarak sağlık hizmetlerinde operasyon risk değerlendirmesi yapılarak; değerlendirme sonucuna ve acil durum kurtarma ve sağlık yönetimi, halk sağlığı, aile hekimliği uzmanları ile acil durumunun önlenmesine ilişkin nitelik ve gerekliliklere dayalı olarak, acil durum müdahalesi için bir lider grup oluşturulur. Hazırlık ve müdahale için acil durum planları oluşturularak, sağlık personelin esnekliğini ve aşinalığını güçlendirmek için düzenli eğitimler ve tatbikatlar yapılır.
  • İster mega kentlerde, isterse diğer orta ve küçük ölçekli şehirlerde nüfusu, çevresi, tıbbi kaynakları, epidemiyoloji ve diğer faktörlerin analizine dayalı olarak acil müdahale için gerekli ekipman ve malzemeler önceden tahmin edilerek hazırlanır. Ayrıca sağlık personeli arasında salgının yayılması ihtimaline karşı bir acil duruma müdahale ve iyileştirme planı yapılır ve sağlık personeline yardımcı olabilecek kanallar oluşturulur.
  • Salgın olaylarına yanıt olarak hekimler, hemşireler, vasıflı sağlık uzmanları, tıbbi malzemeler ve tıbbi ekipman dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere yerel sağlık sisteminin destekleme kapasitesini belirlemek için diğer yerel tıp kurumları ve aynı hastane ittifakının üyeleriyle ortak bir değerlendirmeler yapılır.
  • Klasik risk analizi araçlarından sağlık hizmetlerinin özelliklerine göre yararlanın – Tehlike ve Güvenlik Açığı Değerlendirmesi (HVA): risk oluşma olasılığını, hastaneye hazırlıklı olma durumunu analiz edilir, her bir riskin hastane için değerini ve etkisini değerlendirmek ve öncelikli risklere göre yönetim planları ve uygulama sıklığı tasarlanır .
  • Sağlık hizmetlerinde işbirlikçi bir planlama ekibi oluşturulur – salgında olası tehlikeler belirlenir – salgın geçmiş verileri incelenir – pandeminin atak ve yayılma olasılığı güncel olarak hesaplanır – toplum üzerindeki sağlık etkileri hesaplanır – sağlık hizmetlerini sürdürebilme riskleri önceliklendirilir – 2. ve 3. salgın dalgalarına hazırlıklı olmayı imkan ve şartları hesaplanır – sağlık yönetimi acil eylem planları geliştirilerek salgında da toplumun ihtiyaç duyduğu sağlık hizmetlerinin nasıl verileceği de kurgulanarak sağlık eylem planları yapılır.
  • Sağlık yöneticilerinin yöneticilerinin görev ve yetkilerini içeren, çalışma sahalarını belirleyici mevzuat hükümlerinin de yasalaşması SALGIN DÖNEMİNDE İVEDİLİKLE önem arz etmektedir. Bu Tanımlanış, tam zamanlı çalışma, eğitim ve öğretim programı mesleki örgütlenme, mesleki etik, kodlar, hukuki alt yapı kapsamda ilk adım olarak 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’na benzer bir Sağlık Yönetimi Kanun’un yasalaşması gerekmektedir.
  • Bu yolla öncelikle sağlık yöneticilerinin görev, yetki ve sorumluluklarının ayrıntılı olarak gerek kamuda gerek özel sektörde olmak üzere her bir yönetim kademesi için ayrı ayrı tanımlanması sağlanmış olacaktır. Bir sonraki adımda ise, sağlık yöneticisinin çalışabilmesine imkân sağlayacak pozisyonları belirleyen maddelerin hali hazırdaki sağlık tesislerinin işletilmesi ve yönetilmesine ilişkin mevzuat hükümlerine eklenmesini sağlamaktır. Bu noktada birkaç örnek verilebilir.
  • Bu kapsamda Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmeliği’nin 16. Maddesinin 1. fıkrasında “muayenehane hariç sağlık kuruluşunda genel çalışma saatleri içerisinde bu maddede tanımlanan görevleri yapmak üzere kuruluşun kadrosunda görev yapan 4 yıllık sağlık
    yönetimi lisans mezunu mesul müdür” şeklinde düzeltilmesi hususunda çalışmalar yapmak gerekmektedir. Bununla birlikte örneğin;
  • Özel Huzurevleri ile Huzurevi Yaşlı Bakım Merkezleri Yönetmeliğinin 13. Maddesinin 2. fıkrasındaki “Sorumlu müdür olacaklarda en az 4 yıllık yükseköğrenim mezunu olma şartı aranır…” cümlesinde “en az 4 yıllık sağlık yönetimi mezunu olma şartı aranır…” şeklinde değişiklik sağlanarak mevzuatta ucu açık ifadelerden kaçınmak sağlık yönetiminin salgını önleme çalışma özellikle kimsesiz yaşlıların bakılması vb. sahalarının belirlenmesi açısından ayrı bir öneme sahiptir.
    Zira mevcut haliyle söz konusu yönetmelik, yaşlı bakım merkezlerinde örneğin tarım ekonomisi mezunlarının da çalışabilmesine olanak sağlanmaktadır.