Sağlıklı Sağlık Sistemi Nasıl Olmalıdır?

Sağlık, hiç şüphesiz tüm canlılar için  her devirde en öncelikli konu olarak değerlendirilmiş ve önemsenmiştir. Bu bağlamda sağlık, bütün toplumlarda  detaylı şekilde araştırılarak etkili çözüm üretilmesi ve kaliteli sağlık hizmeti verilmesi amaçlanmıştır. Hedeflenen sağlık hizmetinin verilebilmesi amacıyla farklı toplumlarda kendine özgü sağlık sistemi kurularak zaman içinde geliştirilmiştir. Bu makalede sağlık için tasarlanacak sistemin nitelikleri, olması gerekenler mevcut yapıdaki aksaklıklar sistem yaklaşımı ile değerlendirilerek önerilerde bulunulmuştur. Yapılan analiz ve öneriler diğer hizmetlerin(adalet, eğitim-öğretim,  vb.)  verilmesi amacıyla tasarlanacak sistemler için kolaylıkla uyarlanabilir

Sistem nedir?

Sistem kısaca; “Belirli bir işi ya da amacı gerçekleştirmek için gerekli unsurları bir araya getirip, bir bütün olarak birbirine bağlı ve uyumluluk içinde çalışmalarını sağlayan düzenek” olarak tanımlanmaktadır. Bir yapının sistem özelliğini taşıyabilmesi için, amacı gerçekleştirecek unsurların uyumlu çalışacak şekilde bir araya getirilmesi, çıktının denetlenebilir olması, bunun için de denetim mekanizmasına sahip olması gereklidir.

Sağlık yönetimini, dinamik ve uyarlanabilen bir sistem olarak ele aldığımızda(Özelliği itibarıyla karmaşık olduğu kadar çok disiplinli çalışmayı gerektirmesi), kişilerden bağımsız, kendini değişen koşullara uyarlayabilen denetimli bir dinamik  sistem oluşturulması esastır. Ancak bu şekilde problemler kolaylıkla çözülerek özlenen sağlık hizmeti çıktısıyla refah ve huzur elde edilebilecektir.  Sistemin özellikleri aşağıda özetlenmiştir.

İdeal sistemin özellikleri:

• Güvenilir çıktı üretir,
• Kararlı çalışır,
• Denetlenebilirdir,
• Bileşenlerinin görev, yetki ve sorumlukları açık şekilde tanımlanmıştır,
• Değişen koşullara kendisini uyarlar,
• Bozucu etkilere karşı dirençlidir(gürbüzlük),
• Kişilere ya da keyfiyete göre davranmaz,
• Adalet ve hakkaniyet esastır.
• Hızlı ve kaliteli çıktı üretilir.

Süreçlerin yönetilmesi, geliştirme ve üretimlerin gerçeklenmesi, belirli hizmetlerin verilmesinde tasarlanacak sistemler yukarıdaki özellikleri taşıyacak şekilde uygulanmalıdır. Bu gerçekleştirildiği takdirde, ilgili sürecim yönetiminin uzun süreli ve en az problemli olması sağlanabilecektir.

Sağlık sisteminin özellikleri

Sağlık sistemi, özelliği itibarıyla karmaşık ve dinamik bir yapıya sahiptir. Teknik, idari ve sosyal  çok miktarda bileşeni mevcuttur. Aşağıda özetlenen bileşenlerin her birisi ayrı alt sistem olup, hem kendine özgü hem de diğer disiplinler ile ortak problemleri olabilecektir.

 Sağlık Sisteminin Bileşenleri

• Sağlık hizmeti veren birim ve çalışanlar
• Sağlık hizmeti alan hastalar
• Yönetim sistemi
• İlaç üretimi ve tedarik alt sistemi
• Hastane altyapısı ve yönetimi
• Finans kaynakları ve yönetimi
• Yasal düzenleme organları
• Sağlık elmanı yetiştiren kurumlar
• Sağlık sistemi için teknolojik destek birimleri
• Sağlık Ar-Ge çalışmaları yapan birey veya kurumlar

Yukarıda belirtilen sağlık sistemi alt bileşenlerinin her birisinin ayrı ayrı incelenmesi, iç dinamiklerine göre alt sistem yapısının kurgulanarak tümleştirilmesi gereklidir.  Normal zamanlarda zor fark edilen problemler kriz anlarında büyüyerek ortaya çıkar. Doğru tasarlanarak gerçeklenen sistemler kriz zamanlarında dinamik olarak kendisini uyarlayıp en uygun çözümleri üretme özelliğine sahiptirler. Geçmişte yaşanan küresel salgın hastalık döneminde sağlık sistemimizin olumlu ve olumsuz yönleri ortaya çıkmıştır. Olumsuzlukların tekrar etmemesi için gereken iyileştirmeler yapılmalıdır.

 Yukarıda belirtilen sistem bileşenlerin her birisinin ayrı ayrı problemleri olabilecektir. Bu problemler kendisini farklı şekillerde gösterebilirler. Kendine özgü ve bağımsız olabileceği gibi, birbirleriyle ilişkili karmaşık problemler de olasıdır. Bunların her birini önemseyip ardındaki gerçek nedenlerin anlaşılarak çözülmesi sistemin sağlıklı işlemesi için önemlidir. Örnek olarak sağlık çalışanı doktorların ayrılıp yurt dışına gitmelerinin ardındaki nedenleri detaylı araştırıp uygun çözüm üretmek yerine “giderlerse gitsinler” demek doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Bu bağlamda sistemde gözlemlenen bazı sorunlar aşağıda özetlenmiştir.

• Sağlık çalışanların memnuniyetsizlikleri ve yurt dışına gitmeleri
• İlaç üretimi ve tedariğindeki sorunlar
• Hizmet alanların sorunları yanında uygun olmayan davranışlar(Doktor dövmekle övünen hasta yakınları gibi)
• Sağlık alanında Ar-Ge çalışmalarının(Teknolojik çözümler, Test ve analiz cihazı, ..)  yetersizliği
• Bütçe problemleri
• Koordinasyon ve yasal mevzuat eksiklikleri
• Görevini layıkıyla yapmayan personel problemleri
• Kapasite ve kalite analizinin yapılmadan yetersiz hizmet verilmeye çalışılması
• Liyakat problemleri
• Sistemin geliştirilmesinde devamlılık ilkesinin göz ardı edilerek yapboz modeliyle çözüm aranması
• Sağlık sisteminin doğasında bulunan zorlukların farkındalık eksikliği
• İlişkili olan diğer sistemlerle olan etkileşimin yeterince değerlendirilmemesi

Sonuç ve Öneriler

Önceki paragrafta sağlık sistemine özgü olası bazı problemler özetlenmiştir. Sistemdeki her bir alt bileşenin ayrı ayrı problemleri olabileceği gibi tamamını kapsayan daha büyük sorunlarda olabilecektir.  Herbir alt bileşende olası sorunlar ayrı inceleme konusu olabileceği için detaylarına bu makalede girilmemiştir. Toplumda önemli yeri olan sağlık sisteminin sağlıklı işlemesi için, sorunların öngörülerek önlem alınması yanında, öngörülmeyenlerin hızlı teşhisi ile en kısa zamanda çözülmesi gereklidir. Konunun önemi yaşadığımız küresel salgında çok daha iyi anlaşılmıştır.

Kısa bir vaka olarak; Sağlık hizmeti almak içi başvuran hastanın beklentisi, hızlı ve kaliteli bir süreç sonunda yapılacak tedavi ile sağlığına kavuşmaktır. Bu işlemler sırasında hasta ve yakınlarının olağandışı davranışları, hizmeti veren sağlık birimlerinde olumsuzluklara neden olduğu gibi, onların çalışmalarını engeller şekilde gerçekleşebilecektir. Böyle durumlarda hastanın olağandışı davranışlar gösterebileceği öngörüsüyle sağlık çalışanı(Doktor, eczacı, hemşire,  vb.) zor da olsa empati yaparak muhtemel olumsuzlukların önüne geçebilmelidir. Sağlık çalışanlarının bu niteliği ve gayreti her bakımdan teşvik ve takdir edilmelidir.

Sonuçta, endüstriyel üretim sistemlerinde yaygınlaşan öngörülü bakım (Anormal bulguları otomatik olarark algılayıp arıza gerçekleşmeden tahmin edilerek onarılması)  yöntemi, sağlık sistemine uyarlanabilir. Böylece, gelişen teknolojiler ve yapay zeka teknikleri kullanılmak suretiyle hastalıkların kronik hale gelmeden teşhisi ve tedavi yöntemleri (ilaç araştırmaları dahil) geliştirilmesi ile sorunlara en hızlı çözüm üretilebilecektir. Sistem hasta memnuniyeti ile birlikte sağlık çalışanları ve diğer paydaşların memnuniyetini esas almalıdır.  Sistemin ana omurgasını oluşturan sağlık çalışanlarının memnuniyeti ve olumlu çözüm yaklaşımının sürekliliğinin sağlanmasına öncelik verilmelidir. Kaliteli sağlık hizmeti verebilmek için sağlıklı bir sağlık sistemi kurulması gereklidir.