Hayatta başarıya ulaşmak, başarı tanımınız kadar önemli değildir.
Başarı tanımı korkunçsa-örneğin hayvancılık atıklarından kaynaklanan su ve hava kirliliği, et ve sütteki antibiyotik kalıntıları, katkı maddeleri, büyük işletmelerin daha küçük hayvan üreticilerinin fırsatlarını yok etmesi, sürdürülebilirlik konusunda endişe yaratmasına yol açacak zararlı sonuçlar yaratır.
O zaman belirlenen hedefler, çok çalışma, yaratılan disiplinler kötü bir şey haline gelir.
Çiftçilik ya da hayvancılıkta neyin “iyi” olduğunun belirlenmesi gerekir. Kişisel değerlerimiz tarafından belirlenmemelidir. Yani “iyi hayvancılık” ne olduğu tanımlanmalıdır. Hangi yönde büyümek istenildiği göz önüne alınmalıdır. Aksi halde, insanlar ve sektörler mahvolabilir.
Birçok insan bunun farkında değil. Saplantılı bir şekilde her zaman kazanmaya odaklanır. Amaçları berbatsa, çok kazanmaları onlara yarar yerine zarar verecektir (1,2).
Küçük Çiftlikler
Dünyada çoğu küçük ve aile tarafından işletilen yaklaşık 570 milyon çiftlik var. İki hektardan daha az arazi alanına sahip küçük çiftlikler, dünyadaki tarım arazilerinin yaklaşık %1’ini işletmektedirler. Aile çiftliği türleri, dünyadaki tarım arazilerinin yaklaşık %75’ini oluşturmaktadır (3). Türkiye’de hayvancılık işletmeleri “büyükbaş ve küçük baş hayvancılık” olarak sınıflandırılmaktadır. Bunlar, gelir düzeyine bakılmaksızın, üretmek için yeterli araziye ya da hayvana sahip oldukları sürece çiftlik olarak sınıflandırılır. Bu çiftliklerdeki – ve diğer birçok küçük çiftlikteki – haneler büyük ölçüde çiftlik dışı gelire güveniyor. Üretimde daha büyük çiftliklere doğru devam eden kaymaya rağmen, küçük ticari aile çiftliklerinin katkısı hala dikkate değerdir. Ve birçok küçük çiftlik karlı olmaya devam ediyor. Sınırlı arazi ihtiyacı olan meyve ve sebze üretimini uygulanabilir bir küçük çiftlik seçeneği olarak görülüyor. Ancak hayatta kalan birçok küçük ticari çiftlik, sınırlı bir emek taahhüdü içeren üretimlere odaklanıyor. Yarı zamanlı olarak üretilebilen sığır, küçükbaş, kümes hayvanları ve tahıllar, küçük ticari çiftlik üretiminin yüzde 70-80’inden fazlasını oluşturuyor. Aslında sabah ve akşam ikişer saat çiftliklere zaman ayırmak yeterli oluyor. Günlük bu kısa zaman diliminde elde edilen ürün ve maliyet, 24 saat, 1 ay ve 1 yıl üzerinden hesaplanıyor.
Hayvancılığın Ekonomiye Etkisi
Küçük çiftlikler veya aile çiftliklerinin hayvanları doğal kaynakları ve çevreyi koruyan, bazı bitkisel ve gıda endüstrisi atıklarını değerlendiren, maliyetin uygunluğuna göre verim sağlayan, güvenli ve sağlıklı insan gıdası sağlayan ve üreticisine ekonomik kazanç getiren hayvancılık sektörünün ana bileşenidir (4,5,6).
Büyük kapalı sistem süt ve et sığırcılığı üreticileri için kabul edilebilir düzeyde bir ekonomik getiri sağlayabilmektedir. Sorun şu ki, uzun yıllar devam etmiş büyük sığırcılık işletmelerine çok az rastlanılmaktadır. Oysaki aile çiftlikleri, çok eski çağlardan bu yana ve dünyanın her coğrafyasında ayakta kalmıştır.
Ancak çoğu zaman hayvancılık basit değildir. Örneğin, sadece aile işletmesi ya da büyük işletmelerin olduğu bir yer hayal edin. Genelde olan şey, bir sektörün %100 hakim olmasıyla optimal fayda sağlamadığı görülmüştür. Bunun nedeni, aynı sektörün büyük ve küçük üyeleri arasındaki denge, sektör için daha iyi sonuçlar vermesidir.
Hayvancılık sektörünün hayatta kalması, çeşitlilik sağlanmakla gerçekleşir.
Hayvan davranışları üzerine çalışmaları olan Temple Grandin dediği gibi, “Dünyanın her türden zihne ihtiyacı var.” (7). Büyük üreticiler yanında Küçük çiftçilerin düşünüp üretmesine fırsat verilmelidir.
Üretim düşünce. Et ve süt fiyatları yükselir. Tarihte İbrahim ibn Edhem (718-782) tarifinden bu yana işleyen basit arz-talep kuralıdır. İbrahim ibn Edhem piyasadaki bir mal için gösterilen taleple o malın fiyatı arasındaki ters yönlü ilişkiye değindiği bilinen ilk kişidir. İbrahim ibn Edhem bir gün bir malın fiyatını sordu ve fiyatın pahalı olduğundan kendisine şikâyet edilmesi üzerine şöyle dedi; “Almamakla onu ucuzlatınız”(8). Arz ve talep yasası 1776’da Adam Smith tarafından popüler hale getirilmiş bir ekonomik teoridir (9). Bu teori işlemektedir.
Hayvancılıkta İnsan Eliyle Yaratılan Durumlar, Gıda ve Çevreye Etkisi
Yetiştiricilerden bazıları alt terapötik seviyelerde antibiyotiklerin kullanıcılarıdır. Bu tür uygulamalar patojenik dirençle sonuçlanabilir, dolayısıyla bu antibiyotiklerin insanlarda terapötik kullanımlar için etkinliğini azaltabilir (10).
Hayvanlara insancıl muameleye ilişkin toplumsal değerlerimizi ihlal etmeden, üretim veya ekonomik verimlilik amacıyla hayvanların faaliyetleri tamamen kısıtlanmamalıdır.
Kapalı üretimin çevreyle ve sosyal maliyetleriyle göz önüne alınmalıdır. Maliyetlerin azaltılması, rekabet dengesini daha az tahılla ve işlenmiş yemle besleme, daha küçük çiftlik tabanlı operasyonlar ve hatta daha fazla ot lehine değiştirebilir(11).
Yem bitkisi bazlı sığırcılık, sürdürülebilirliğin bazı potansiyel olarak olumlu çevresel özelliklerine sahiptir. Birçok yem bitkisi, toprağı erozyondan koruyan ve su sızmasını kolaylaştıran, hızlı büyüyen çok yıllık bitkilerdir. Yem bitkileri ayrıca, insan gıdası mahsullerin çoğundan daha az yenilenemez enerji gerektirir. Ve en önemlisi çevresel riskleri bulunan ticari gübrelere ve böcek ilaçlarına daha az bağımlıdır(12).
Bazı toprak ve iklimlerde, doğrudan insan gıdası ürünler yetişmeyecektir. Geviş getiren hayvanlar, bu tür enerjiyi (atıl gıda=atıl enerji) insanlar için faydalı bir forma dönüştürmenin en pratik yoludur. Saman gibi birçok bitkisel atık hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir (4,5,6,13).
Hayvancılık, sürdürülebilir tarımın gelişmesinde önemli bir role sahiptir. Hayvancılık üretiminin sürdürülebilirliğine ilişkin soruların çoğu, büyük ölçekli, kapalı hayvan besleme ile ilişkilidir ve fırsatların çoğu, meraya dayalı hayvancılık için mevcuttur. Dolaysıyla meraların korunması önemlidir. T.C Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre 1972’de 21.698.400 ha. mera alanı 1998-2022 arası 13.147.701 ha. düşmüştür (14). Düşme oranı % 39,40 olmuştur. Türkiye’ de Hayvancılık üretiminde sürdürülebilirliğin zorlukları, hayvanların, yem bitkilerinin ve arazinin dikkatli yönetimi yoluyla aşılabilir. Öte yandan sürdürülebilir tarım, üretim birimlerini, her biri farklı fiziksel, biyolojik ve sosyal sınırlara sahip birçok karmaşık birbiriyle ilişkili alt organizmalar olarak gören bütüncül bir kalkınma paradigmasına veya modeline dayanmaktadır. Yaşam kalitesinin, insanlar arasındaki, insanlar ile çevrelerindeki unsurlar arasındaki karşılıklı ilişkilerin bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Sürdürülebilir kalkınma için temel stratejiler çeşitlendirme, entegrasyon ve sentezi içerir (12).
Hayvancılıkta endişeden kurtulmak hayvancılıkta gelişimin fırsatlarını kaçırmaktır.
KAYNAKLAR
1-Bronk KC, Hill P L, Lapsley D K, Talib TL, Finch H (2009). Purpose, hope, and life satisfaction in three age groups. The Journal of Positive Psychology, 4(6), 500–510.
2- Diener E, Lucas, RE., Scollon C N (2009). Beyond the Hedonic Treadmill: Revising the Adaptation Theory of Well-Being. In E. Diener (Ed.), The Science of Well-Being: The Collected Works of Ed Diener (pp. 103–118). Springer Netherlands.
3- Lowder SK, Skoet JS, RaneyT (2016). The Number, Size, and Distribution of Farms, Smallholder Farms, and Family Farms Worldwide,World Development,87, 16-29.
4- Thieme O, Makkar HPS (2017). Utilisation of loss and waste during the food-production cycle as livestock feed. Animal Production Science, (http://dx.doi.org/10.1071/AN16183.
5- FAO.FAOSTAT. (2017). http://www.fao.org/news/story/en/item/196402/icode/ Last accessed 11.07.2017.
6- Wadhwa M, Kaushal S, Bakshi MPS (2006). Nutritive evaluation of vegetable wastes as complete feed for goat bucks. Small Ruminant Research, 64, 279-284.
7-The world needs minds of all kinds. https://ed.ted.com/lessons/the-world-needs-all-kinds-of-minds-temple-grandin.09.04.2023.
8-İmâm-ı Gazâlî; Kimyâ-yı Saâdet; “Açlığın Faydaları ve Tokluğun Zararları”; s. 403; terc. A. Fâruk Meyân; Bedir Yayınevi; İstanbul: 1981
9-Arz ve talep. Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Arz_ve_talep#cite_note-1 (09.04.2023)
10-Jeong SH, Kang D, Lim MW, Kang CS, Sung HJ (2010). Risk assessment of growth hormones and antimicrobial residues in meat. Toxicol Res. 26(4):301-13. doi: 10.5487/TR.2010.26.4.301. PMID: 24278538; PMCID: PMC3834504.
11-Ikerd JE (1993). The need for a system approach to sustainable agriculture, Agriculture, Ecosystems & Environment, 46 (1–4),147-160, ISSN 0167-8809, https://doi.org/10.1016/0167-8809(93)90020-P.
12-Yem bitkileri Yetiştiriciliği. https://www.tarimkutuphanesi.com/YEM_BITKILERI_YETISTIRICILIGI_00184.html. 14.04.2023
13-Osman M, Isam K, Yasmin E, Sadeq Al-Lawatia, Abdulrahim Al-Ismaili (2018). Nutritional Value of Vegetable Wastes as Livestock Feed. Sultan Qaboos University Journal for Science [SQUJS]. 23. 78. 10.24200/squjs.vol23iss2pp78-84.
14-https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Cayir-Mera-ve-Yem-Bitkileri. Mera Alanlarının Yıllar İtibariyle Değişimi.24.04.2023