Bundan önceki sayılarda yazdığımız bir yazıda asepsi ve antisepsinin Macar bilgin Ignaz Semmelweis tarafından ilk kez bulunarak, XIX. yüzyılda tıbbi uygulamalarda mikroplu ortamlara son verilmeye çalışıldığına ve bugün tekrar özellikle hastane enfeksiyonlarının yüksek oranda arttığına yer vermiştik. Bu yazıda da konuya ait etik sorunların önemine ve aklımıza gelen bazı önlemlere değineceğiz.
Bildiğimiz kadarıyla herhangi bir sağlık sorunu nedeniyle hastaneye yatan bir hasta bu sağlık sorunundan kurtulsa da hastane enfeksiyonu denilen ikinci bir hastalığa yakalanmaktadır. Burada dikkatimizi çeken iki nokta var. Birincisi, dikkat edilmeye çalışılan “zarar vermeme ilkesi”nin bu olayla yeniden alevlenmesi ve rahatsızlığından kurtulan bir hastanın tekrar ikincil bir hastalığa yakalanmasıdır. Bu durum, asepsi ve antisepsinin bulunuşunun üzerinden 100 yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen hâlâ ilk günkü gibi sorun yaratmaktadır. Bugün XXI. yüzyılda “sepsis”in hortlaması çok şaşırtıcıdır. Çünkü bu işin esası temiz olmaktır. Yani, temizlik sabun ve su ile olur. Diğer bir nokta, temizlenen ve temiz tutulmaya çalışılan sağlık kurumlarında âdeta oraları kirletmek için çabalayan ve temizliğe dikkat etmeyen gerek kurum çalışanları gerekse hasta yakınları olarak bulunan kişiler vardır. Doğaldır ki çok kalabalık olan sağlık kurumlarında hastane enfeksiyonları daha da artmaktadır. İkinci nokta, bir etikçi olarak biliyoruz ki zarar vermeme ilkesine uymak çok önemlidir. Ayrıca, enfeksiyon olduğunu bilerek o kurumda hasta tedavi etmeye kalkmak da tıbbi sorumluluk oluşturmaktadır ve Medeni Hukuk ve Ceza Hukuku açısından cezası vardır.
Sayacağımız klasik önlemlerin dışında buna yine de dikkat etmeyen sağlık personeli ve hasta yakınları için caydırıcılığın devreye girmesi çok önemlidir. Çünkü sağlık kurumlarında temizliğe dikkat edildiği, ancak bazı kişilerin temizlenen yerleri tekrar kirlettiği de bilinmektedir. Bazı yabancı ülkelerde yerleri kirletmenin cezası 50 veya 100 dolarla başlamaktadır. Türkiye’de kapalı yerlerde sigara içmek para cezası ile önlenmiştir ve böylece insan sağlığı korunmuştur. İşte bunun gibi sağlık kurumlarında da temizliğe dikkat etmeyenler para cezasına tabi tutulmalı ve enfeksiyon gibi kötü bir hastalık da böylece önlenmelidir.
Yataklı Tedavi Kurumları Enfeksiyon Kontrol Yönetmeliği’nde ise bu konuya değinilmekte ve alınacak önlemler bildirilmektedir. Bu yönetmeliğin amacı; yataklı tedavi kurumlarında sağlık hizmetleri ile ilişkili olarak gelişen enfeksiyon hastalıklarını önlemek ve kontrol altına almak, konu ile ilgili sorunları tespit etmek, çözümüne yönelik faaliyetleri düzenleyip yürütmek ve yataklı tedavi kurumları düzeyinde alınması gereken kararları gerekli mercilere iletmek üzere, enfeksiyon kontrol komitesi teşkili ile bu komitenin çalışma şekline, görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin usûl ve esasları düzenlemektir.
Diğer maddelerde enfeksiyon kontrol komitesinin oluşturulması, çalışma şekli, görev, yetki ve sorumlulukları yer almaktadır. Enfeksiyon kontrol komitesinin faaliyet alanları ise şunlardır:
a) Sürveyans ve kayıt,
b) Antibiyotik kullanımının kontrolü,
c) Dezenfeksiyon, antisepsi, sterilizasyon,
d) Sağlık çalışanlarının meslek enfeksiyonları,
e) Hastane temizliği, çamaşırhane, mutfak, atık yönetimi gibi destek hizmetlerinin
hastane enfeksiyonları yönünden kontrolü.
Yine aynı yönetmelikte, enfeksiyon kontrol hekimi ve hemşiresinin görevleri açıkça belirtilmektedir.
Bütün bu bilgilerden alınan sonuçlar, zarar vermeme ilkesine dayanılarak tedavi edilen bir hastanın tekrar hastane enfeksiyonu denen hastalığa yakalanması ve bazen bunun ölümcül olabilmesi ve böylece tekrar hastaya yararlı olmanın zedelenmesidir. Bu bağlamda, kalabalık ülkelerde sağlık kuruluşu sayısının artırılması, sepsisi önlemede kesin olarak temizlik kurallarına dikkat edilmesi, ancak temizlik kurallarına uymayandan para cezası alınması, yani caydırıcılığın uygulanması ve olmazsa olmazlardan olarak iki ya da üç hasta için refakatçi ve bakım işini üstlenen hastabakıcı kadrolarının tüm özel ve resmi sağlık kuruluşlarında olması gerekmektedir. Bu arada hasta yakınlarının kesinlikle refakatçi olmaması lazımdır. Ancak hasta yakınlarından bir kişiye ziyaret için yarım saat verilerek dezenfeksiyon önlemleri altında ziyarete izin verilmelidir.