Mıknatıs; demir, nikel, çelik tozu gibi tanecikleri çekmeye yarayan ve manyetik alan oluşturma özelliği bulunan cisimlerdir. Doğal olarak elde edilebildiği gibi ticari olarakta üretilmektedir. Sanayide özellikle metalleri temizlemede ve çeşitli mekanik ve elektronik sistemlerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Mıknatıs oluşturduğu manyetik alan sayesinde tıpta da geniş kullanım alanı bulmuştur. Son 20 yılda tıbbi görüntülemede yaygın olarak kullanılan ve halk arasında en hassas görüntüleme yöntemi olarak bilinen manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ile tanısal alanda geniş kullanım alanı bulan mıknatısın modern tıpta tedavi amaçlı kullanımı ise daha sınırlı alanda ve daha yavaş olmuştur.
Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Ulusal Merkezi (NCCAM) tarafından enerji tedavisi olarak sınıflandırılan manyetik tedavi ilk kez 4000 yıl önce Çinliler tarafından kullanılmıştır. Çinliler, Yunanlılar, Mısırlılar ve Avrupalılar da, ağrıyı dindirmek ve farklı şikayetlere karşı mıknatısı tarih boyunca kullanmışlardır. Dünyada 150 milyonun üzerinde insan tarafından kullanılmakta olduğu bildirilen manyetik tedavi stresle baş etmek, dolaşımı attırmak, kasları rahatlatmak, ağrıları dindirmek amacıyla asırlardır ve günümüzde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Kuantum fizikçiler; manyetik alanların, hücrenin etrafında ve içinde elektron değişimi ile hücrenin davranışını etkilediğini, kan dolaşımını, oksijen ve besinlerin dokuya nüfuzunu arttırarak hücreleri harekete geçirip canlandırdığını; dokuya artan kalsiyum aktarımının da kıkırdakların tamirini ve oluşumu tetiklediğini ve aynı zamanda ağrıyı azalttığını bildirmektedirler.
Modern tıpta mıknatısın tedavi amaçlı kullanımı 20. yüzyıl ortalarına kadar geriye gitse de, yanlışlıkla yutulması ile sindirim sistemi ve hava yolunda hasar oluşturması tedavi amaçlı kullanımını uzun süre kısıtlamıştır. Hayvan deneylerinde mıknatısın hasarlı dokularda hücre yenilenmesini sağlayarak olumlu ve güvenli sonuçlar elde edilmesi, insanlarda da doku yenilenmesi gereken durumlarda güvenle kullanılmasını sağlamıştır. Tedavi edici endoskopide mıknatısın kullanımı 2000’li yıllardan itibaren ivme kazanmış ve artarak devam etmektedir.
Tedavi edici endoskopide mıknatısın kullanımını birkaç başlıkta toplamak mümkündür:
1-Sindirim sistemindeki yabancı cisimlerin çıkartılması
2- Safra yolu veya sindirim kanalındaki tam tıkanıklıkların açılması veya kopmuş uçların yeniden birleştirilmesi, doğuştan kapalı olan sindirim kanalında yeniden yol oluşturulması
3- Mide veya ince bağırsağa beslenme tüpü yerleştirilmesi
4- Safra kanalı veya pankreas kanalına kaçmış stentlerin çıkartılması
5- Endoskopik olarak çıkartılabilen tümörlerde tümör dokusunun normal dokudan ayrılmasına yardım etmek
6- Yemek borusundaki divertiküllerin (cepçikler) yemek borusu ile birleştirilmesi
7-Ameliyatsız olarak vücudun doğal açıklıkları yolu ile hasta organların (appendiks, safra kesesi gibi) endoskopla çıkartılması
Yukarıda bahsedilen her bir kullanım alanı ayrı bir makale konusudur. Kısaca özetlemek gerekirse, ticari olarak üretilen küçük mıknatısların kullanıldığı tedavi edici endoskopik işlemlerde; tıkalı veya kopuk kanallar anne ve çocuk mıknatıs parçalarının kopuk veya tıkalı kısmın her iki tarafından gönderilerek birbirlerini çekip birleşmeleri ile yeni bir yol oluşturularak tedavi olur. Yabancı cisimler veya stentler mıknatısın çekim gücünden faydalanarak çıkartılır.
Gelecekte birçok ameliyatın yerini alacak olan tedavi edici endoskopide mıknatıs kullanımının ufku ve yolu açıktır, kullanımı teknik gelişmelere paralel olarak artarak devam edecektir.
Kaynaklar
1. Bing Hu and Lian-Song Ye Endoscopic applications of magnets for the treatment of gastrointestinal diseases. World J Gastrointest Endosc. 2019 Dec 16; 11(12): 548–560.
2. Disibeyaz S, Saygili F, Oztas E, Coskun O. Endoscopic septotomy of a magnet-induced neoseptum in a large mid-esophageal diverticulum. Endoscopy. 2016;48 Suppl 1:E244–E245
3. Parlak E, Koksal AS, Kucukay F, Eminler AT, Toka B, Uslan MI. A novel technique for the endoscopic treatment of complete biliary anastomosis obstructions after liver transplantation: through-the-scope magnetic compression anastomosis. Gastrointest Endosc. 2017;85:841–847