Ölüm nedenleri arasında ilk sırada kalp krizi, üçüncü sırada ise beyin krizi, sakat bırakmada ise beyin krizi ilk sırada yer almaktadır. İşte bu iki önemli sosyo-ekonomik konuda Eskişehir Valiliği ve Eskişehir Osmangazi Üniversitesi (ESOGÜ) Rektörlüğü arasında 09-11-2009 tarihinde “Beyin ve Kalp Krizi Geçiren Hastalara Acil Müdahalede Bulunmak Üzere Hastaların En Kısa Sürede Anjiyoplasti Uygulanan Merkezlere Ulaştırılması” konulu bir protokol imzalanmıştır. Bu protokolün amacı, Eskişehir ve civarında beyin ve kalp krizine maruz kalan hastaların başvurdukları ilk sağlık kurum ve kuruluşundan başlamak üzere organize bir şekilde damar açıcı tedavinin uygulandığı merkezlere yönlendirilmesi, transportu, en kısa sürede damar açıcı tedavinin uygulanmasının sağlanması için ilgili tüm birimler arasındaki eşgüdümü sağlamak, tedavi uygulanan merkez ve tedavi uygulayan personel sayısını arttırmaya yönelik eğitimleri düzenlemek, merkezler arasındaki koordinasyonu sağlamak ve halkı bilinçlendirmeye yönelik eğitim ve tanıtım faaliyetlerinde bulunmak üzere Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ile Eskişehir Valiliği arasında yapılacak olan iş birliği ile ilgili usul ve esasları belirlemektir. Bu amaca yönelik olarak şu prensipler ortaya konulmuş ve buna fiziki ve teknik altyapı ile personel imkânları elverdiği ölçüde ve sürece uyulması karar bağlanmıştır:
• Beyin ve kalp krizi konularında vatandaşları bilgilendirmek amacıyla; halk konferansları düzenlenecek, beyin ve kalp krizi bulgularının ilan panoları hazırlanıp hastane, genel panolar gibi yerlere asılacak, haberci belirtiler TV, gazete ve radyo ile halka anlatılacak ve hastaların hemen 112 acilini aramalarına yönelik bilgilendirmeler yapılacak.
• İl ambulans servisinde görevli doktorlar yanında gerekli görülen diğer sağlık personeli beyin ve kalp krizi konularında eğitilecek, beyin veya kalp krizi ön tanı koydukları hastayı diğer hastaneleri by-pass ederek doğrudan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine ulaştırmaları için bilgilendirilmeleri yapılacak.
• Eskişehir ili veya civarındaki herhangi bir hastaneye doğrudan başvuran beyin veya kalp krizli bir hastanın tanısına yönelik acil doktorlar ve diğer sağlık personeli eğitilecek, tanı konulan hastaların 112 acil komuta merkezine haber verilerek Osmangazi Tıp Aciline sevkinin sağlanması için gerekli eğitimler yapılacak.
• Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji ve Kardiyoloji Ana Bilim Dalları, beyin ve kalp krizi ile gelen hastalara damar açıcı t-PA’nın ilk 4.5 saatte intravenöz veya ilk 8 saatte intraarteriyel olarak uygulamasını veya mekanik trombektomi/embolektomi girişimlerini 7/24 saat olacak şekilde koordine edip yerine getireceklerdir. Bu amaçla Nöroloji Ana Bilim Dalında strok uzmanı, yoğun bakım, girişimsel vasküler nörolog, acil transkranial ve renkli Doppler ultrasonografi ile girişimsel kardiyolog ekiplerini organize edeceklerdir.
• Acil görüntüleme tetkikleri öncelikle ESOGÜ’de gerçekleştirilecek, gerektiğinde diğer hastanelerin teknik olanakları kullanılabilecektir.
• Uygulamada koordinasyonun etkinliğini ve sürdürülebilirliğini sağlamak, yetişmiş insan gücünü verimli ve amaca yönelik kullanabilmek amacıyla, her kurumun tabi olduğu mevzuat ve kurallar çerçevesinde kurumlar arası personel görevlendirmesi yapılabilecektir.
• Sağlık Müdürlüğü 112 ekibi ve diğer hastanelerde olup görevlendirilecek personel, eğitimleri ve görevlendirilmeleri süresince geçici görevli sayılacaklardır.
• Taraf olarak ESOGÜ Tıp Fakültesi Nöroloji [sorumlu Öğretim Üyesi 3,5 yıl Kanada London Ontario Stroke Center eğitimli Stroke Fellow, Girişimsel Vasküler Nörolog, Yoğun Bakım ve Renkli Doppler sorumlusu Doç. Dr. Atilla Özcan ÖZDEMİR], Kardiyoloji ve Acil Tıp Ana Bilim Dalları yanında ayrıca Eskişehir İl Sağlık Müdürlüğü, Devlet Hastaneleri Acil Servisleri ve 112 Acil Servisin yer almış olduğu Protokolün süresi 3 (üç) yıldır. Protokolün süresi sonunda, protokolde değişiklik ve ilaveler yapılmaması durumunda, protokolün süresi kendiliğinden uzar.
Protokole göre bugüne kadar şunlar gerçekleştirilmiştir:
• Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi olarak;
• Nöroloji Ana Bilim Dalındaki asistanlar beyin krizine acil girişim olarak t-PA verilmesine ilişkin Doç. Dr. A. Özcan Özdemir tarafından eğitildiler. Acil Transkranial Doppler ve Acil Renkli Karotis Doppler incelemelerinin gerçekleştirilmesi organize edildi.
• Acil Servisi doktor ve personeli beyin krizi konusunda Dr. A. Ö. Özdemir tarafından eğitildiler. Acil Bilgisayarlı Beyin Tomografi, CBC, PT, PTT ve biyokimyasal bazı parametrelerin çok seri bir şekilde yapılması organize edildi, İlgili nörolog ile birlikte acil t-PA uygulamasının hasta henüz acil serviste iken uygulanabilirliği sağlandı.
• Kardiyoloji bünyesindeki anjiyografi cihaz ve ekibinin acil intraarteriyel t-PA veya mekanik trombektomi/embolektomi için uygunluğu organize edildi.
• ESOGÜ Tıp Fakültesi Nöroloji nöbetçi asistanları, Eskişehir, Kütahya ve Bilecik Devlet Hastanelerinde görevli nöroloji uzmanları, 112 Acil Komuta Merkezi ve ESOGÜ Acil Biriminin Doç. Dr. AÖ Özdemir ile kolay iletişimi sağlamak üzere Mobil Direkt Telefon Hattı oluşturuldu.
• Dr. A. Ö. Özdemir tarafından bölgedeki Eskişehir, Kütahya ve Bilecik illerindeki tüm nöroloji uzmanları, 112 Acil Servis doktor ve sağlık personeli, beyin krizi ön belirtileri, zamanın önemi, tanı koyma ve acil tedavi seçenekleri konularında eğitildiler.
• İki halk konferansı ve 3 mahalli TV programı ile halk beyin krizi konusunda aydınlatıldı.
• Beyin krizinin haberci belirtilerine yönelik afişler hazırlandı ve hastaneler ile şehrin uygun görülen yerlerine asıldı.
• “Beyin krizi nedir, hakkında bilmek istedikleriniz” isimli broşürler ve bültenler hazırlanıp hastanelerde halka dağıtılmaktadır.
• Her ayın son haftası perşembe günleri Dr. A. Ö. Özdemir koordinatörlüğünde Beyin Krizi Protokolü ile ilgili toplantılar yapılmaktadır. Bu toplantıya Eskişehir, Kütahya ve Bilecik’te görevli tüm acil servis sorumlu doktorları, 112 Sorumlu Ekibi, Sağlık Müdürlüğü Proje Sorumlusu ve ESOGÜ Nöroloji Beyin Krizi Ekibi yer almaktadır.
• Aralık 2010 ilk yarısına kadar toplam 110 hastaya intravenöz yoldan trombolitik (t-PA) tedavi başarı ile uygulanmıştır. Tıkanmış beyin damarı intravenöz tedavi ile açılamayan genç hastalara anjiyografik yöntemlerle intraarteriyel mikrokateter kullanılarak damar açıcı tedavi uygulanmıştır. Ayrıca gerek intravenöz gerekse intrarteriyel yöntemlerle pıhtısı erimediği için damarı açılmayan hastalarda Türkiye’de ilk kez “Penumbra” adı verilen pıhtıyı aspire ederek alan kateter cihazı ESOGÜ Nöroloji Ana Bilim Dalı Girişimsel Vasküler Nöroloji Ekibi tarafından Kardiyoloji Bölümünün Anjiografi Cihazında uygulanmaya başlanmış ve şimdiye kadar bu uygulama 5 hastada başarı ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bu süre içinde aynı ekip tarafından 60 hastaya supra aortik stent ve anjiyoplasti işlemleri uygulanmıştır.
Protokolün Gerçekleşmesi İçin Tamamlanması Gereken Eksiklikler
1) İnme Ünitesinin müstakil bir servis şeklinde yapılandırılması şarttır
Eskişehir ve çevre illere daha iyi hizmet vermek ve Türkiye genelinde bu konuda çalışmak isteyen nörologların eğitimini eksiksiz karşılayabilmek için Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesinde Avrupa Standartlarında İnme Ünitesi açılması gerekmektedir. İnme Ünitesinin faaliyete geçebilmesi için aşağıdaki malzeme ve personel desteğine ihtiyaç duyulmaktadır:
a. Mevcut yatakların, inme hastalarının rahat yatabileceği ve kumanda edilebilecek özellikli yataklarla değiştirilmesi (6-8 adet).
b. İnme Ünitesinde çalışabilecek hemşire ve personel eksikliğinin giderilmesi,
c. Mevcut monitörlerin, invazif monitörizasyon yapabilecek monitörler ile değiştirilmesi,
d. Pıhtı eritici girişim süresini çok kısaltacak ve zaman kaybını engelleyecek karotis ve vertebral Doppler ultrason ve ekokardiyografi yapmak için portabıl ultrason cihazının sağlanması,
3) İnme tedavi süresini 4.5 saatten 8 saate kadar çıkarabilecek serebral bilgisayarlı tomografide veya magnetik rezonansta perfüzyon tekniklerinin acil şartlarda yapılması ve vasküler nöroloji ekibinin yararlanması gerekmektedir.
4) Eskişehir ili ve çevre iller için hizmet verebilecek fizik tedavi ve rehabilitasyon hastanelerinin kurulması gerekmektedir.
Protokol Çerçevesinde Uygulanması Planlanan Aktiviteler:
Eksiklerimiz tamamlandığı takdirde, ileriye yönelik şu aktivitelerin gerçekleştirilmesi mümkün olacaktır:
1) Nörolog ve nöroşirürjiyenler için başlattığımız Girişimsel Vasküler Nöroloji/Nöroşirürji Yetkinlik Belgesi Eğitimi daha yaygınlaştırılacak, ayrıca ”Beyin Damar Hastalıkları Yan Dal Uzmanlığı” eğitimine başlanabilinecektir. Bu eğitimin en az 2 yıl olması ve strok + Yoğun Bakım + Nörosonoloji ve Girişimsel Vasküler işlemleri kapsaması planlanmaktadır.
2) Eskişehir Yunus Emre Devlet Hastanesinde beyin krizi için acil müdahalelerin yapılması planlanmaktadır. Bu konuda gerekli eğitim desteği protokol çerçevesinde bizzat Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalından sağlanacaktır. Bu konu ile ilgili altyapı hazırlığı devam etmektedir.
3) Mevcut kapasitelerimizin sınırlılığı nedeniyle şu anda sadece Eskişehir, Kütahya ve Bilecik illerindeki hastalarla sınırlı durumdayız. Eksiklerimizin tamamlanması ile hava ambulans sistemiyle Afyon ilindeki hastaların da ESOGÜ Nöroloji İnme Bölümüne gelmeleri sağlanmış olacaktır.
4) Beyin Cerrahisi Bölümü ile ortaklaşa olarak anevrizma ve diğer beyin cerrahisi vasküler hastalıklarına gerektiğinde endovasküler müdahale yapabilecek ekibin Nöroloji Bölümü ile ortaklaşa oluşturulması planlanmaktadır.
5) Beyin ve Kalp Krizi Acil Müdahale projesinin tamamlanarak tüm Türkiye’ye örnek olması mümkün olacaktır.