“ İnsan topluluğu kadın ve erkek denilen iki cins insandan mürekkeptir. Kabil midir ki; bu kütlenin bir parçasını ilerletelim, ötekini ihmal edelim de kütlenin bütünlüğü ilerleyebilsin? Mümkün müdür ki; bir cismin yarısı toprağa zincirlerle bağlı kaldıkça öteki kısmı göklere yükselebilsin?”
Mustafa Kemal Atatürk
Kurtuluş savaşı henüz bitmişti, küllerinden yeniden doğmuş çok genç Türkiye Cumhuriyet’i tarih sahnesinde yerini almıştı. Kuruluşun ve kurtuluşun kahramanı Mustafa Kemal Atatürk eğitim, sağlık, ekonomi, ulaşım, sanayi, spor gibi birçok alanda başlatmıştı modern TC’nin çağdaş ve uygar bir ülke olması için gerekli atılımları. Bunları yaparken toplumun yarısını oluşturan kadınların, hem toplum içinde hem de kendileri açısından her alanda sorumluluk ve görev almalarını sağlayacak söylemlerde bulunmuş, kanunlar çıkartılmıştı. Çünkü görmüştü Türk kadınının ferasetli duruşunu, çalışkanlığını ve erkeği ile omuzdaşlığını Kurtuluş Savaşı sırasında. Cumhuriyetle birlikte kadınlar Atalarının güvenini boşa çıkarmamış, çok sayıda öncü kadın Cumhuriyetin başlangıç yıllarında yetişmiş ve gelecek kuşaklara ilham olmuştu. Beş Aralık 1934 tarihinde Türk kadınına birçok Avrupa ülkesinden yıllar önce seçme ve seçilme hakkı verilmişti kanunla.
Cumhuriyet döneminde her konuda bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından desteklenen öncü kadınlardan biri Türkiye’nin ilk kadın voleybolcusu ‘Uçan Parmak’ olarak betimlenen Sabiha Rıfat (Gürayman) Hanım’dı. Sabiha Rıfat Hanım sadece ilk kadın voleybolcu değil, o tarihlerde ismi Yüksek Mühendis Mektebi olan İstanbul Teknik Üniversitesi’nin (İTÜ) de ilk kız öğrencisiydi. Dahası Türkiye’de köprü yapımında görev alan Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendisiydi. Bu nedenle Ankara’nın Beypazarı ilçesinde yer alan “Kemer Köprüsü” yöre halkı tarafından “Kız Köprüsü” olarak isimlendirilmişti.
Sabiha Rıfat Hanım 1910 yılında Manastır’da dünyaya gelmiş, İlköğrenimini Beşiktaş Esma Sultan İlkokulu’nda tamamladıktan sonra 1925’te Nişantaşı Kız Ortaokulu’nu, ardından İstanbul Kız Lisesi’ni bitirmiş, 1927 yılında Yüksek Mühendis Mektebine (İTÜ) girmiş ve o yıl ilk defa kız öğrenci alan okulun ilk kız öğrencisi olmuştur. 1933 yılında mezun olduktan sonra çalışma hayatına Ankara Bayındırlık Müdürlüğü’nde başlamış, daha sonra Bayındırlık Bakanlığı’na geçmiştir. Ülkenin değişik yerlerinde birçok okul, hükümet konağı ve resmi binanın yapımında görev alan Sabiha Rıfat Hanım, Anıtkabir ve TBMM inşaatlarında da uzun yıllar çalışmıştır. İnşaatı sırasında başmühendisliğini yaptığı Anıtkabir’in Hürriyet Kulesi’nde bir fotoğrafı sergilenmektedir. 1939 yılında yüksek mühendis Remzi Gürayman ile evlenen Sabiha Rıfat Hanım, Sabiha Rıfat Gürayman soyadını almış ve 4 Ocak 2003 tarihinde hayatını kaybetmiştir.
Benim dikkatimi ne yazık ki bugüne kadar çekmemiş olan Sabiha Rıfat Gürayman’ı Türk Kadın Voleybol takımının Avrupa Kupası’nı kazanması ve sonrasında bu önemli başarıları sadece alkışlanacağına ve gurur duyulacağına, ülkemizde giderek daha çok görünür hale gelen, devlet kademelerinde hak etmedikleri birçok kadroda kendilerine kolayca yer bulan ve Türkiye’yi 100 yıl geriye götürmek isteyen gruplar tarafından farklı kimliklerinden dolayı polemik konusu yapılmaları nedeniyle okuduğum haberlerde tanıma fırsatım oldu ve kendi adıma utandım; birçok alanda hele voleybol gibi o yıllarda kadınları için tabu sayılabilecek bir alanda kendine yer bulan bir kadın öncüyü tanımadığım ve bilmediğim için.
Türkiye’de voleybol sporu ilk kez 1919 yılında İstanbul’da Erkek Muallim Mektebi’nde Selim Sırrı Tarcan’ın okulda öğrencilere voleybol öğretmesiyle başlar. Bu sırada eş zamanlı olarak başka okullarda da voleybol oynanmaya başlanır, o okullardan biri İstanbul Kız Lisesi, voleybol oynamaya başlayan kızlardan biri de Sabiha Rıfat Hanım’dır. Yeteneğiyle dikkat çeken Sabiha Rıfat, okulun voleybol takımına seçilir. Türkiye’de 1920’li yılların ikinci yarısında kadınlar arasında ilk spor faaliyetleri Fenerbahçe Spor Kulübü’nde başlar. Atletizm, kürek ve teniste sarı-lacivertli ilk kadın spor takımları kurulur, Türkiye’nin ilk kadın voleybol takımı da 1927 yılında yine Fenerbahçe Spor Kulübü’nde oluşturulur. Fenerbahçe Kadın Voleybol Takımı’na giren Sabiha Rıfat Gürayman ve kaptanlık yaptığı takımı birçok resmi maçta oynayarak galibiyet alır, ancak takım rakip bulamaması nedeniyle kapanmak zorunda kalır. Voleybol oynamaya devam etmek isteyen Sabiha Rıfat, kadın voleybol takımı olmaması ve o zamanlar, kadın sporcuların erkek takımında oynamalarını engelleyen bir kanun maddesi bulunmaması nedeniyle Fenerbahçe Erkek Voleybol Takımı’na girer ve bir erkek takımında forma giyen ilk kadın sporcu olur.
Dünyada ilk kez beş erkek bir kadın oyuncudan oluşan Fenerbahçe Erkek Voleybol Takımı, tüm rakiplerini yenerek şampiyon olur. Arkadaşları tarafından “uçan parmaklar” diye adlandırılan Sabiha Rıfat Gürayman, Fenerbahçe’nin ilk “sarı meleği”, “filenin ilk sultanı” dır.
Fenerbahçe; Türkiye’de kadın voleybol takımı olan ilk kulüp, Sabiha Rıfat Gürayman ise bir kulüpte voleybol oynayıp şampiyonluk kazanan ilk kadın voleybolcu olarak tarihe geçer. Sabiha Rıfat Gürayman’ı bu vesileyle bir kez daha saygıyla anıyor, kahraman voleybolcu kadınlarımız Filenin Sultanları’na Paris’te 26 Temmuz – 11 Ağustos 2024 tarihleri arasında yapılacak olan 2024 Yaz Olimpiyat Oyunları’nda başarılar diliyoruz.
Kaynaklar
- https://hekimcebakis. Türkiye’nin ilk kadın mühendisi Sabiha Rıfat Gürayman ve Anıtkabir’le bütünleşen hikayesi. 25 Haz 2021
- https://www.milliyet.com.tr. Tüm dünyayı şaşkına çeviren Türk kadını! İlk o yaptı, adını tarihe yazdırdı…12 Oca 2022
- http://fenerbahcetarihi.org › sabiha-rifat-gurayman 25 May 2020
- https://www.cumhuriyet.com.tr. Sinan Meydan ‘Uçan Parmaklar’dan ‘Filenin Sultanları’na 06 Eylül 2023