Kontrol, işletmelerde, kurum ve kuruluşlarda yerine getirilen tüm faaliyetlerin plâna, verilen emirlere, standartlara ve ilkelere uygun olarak gerçekleşip gerçekleşmediğinin incelenmesi eylemidir. Kontrol İşlevi ile ulaşılan sonuç olumsuz ise bu farkın anlam ve önem derecesi belirlenir ve buna göre düzeltici eylemlere geçilir. Bu aşama, kontrol işlevinin en önemli aşamasıdır. Eğer yönetici bu aşamada arzu edilenle gerçekleşen performans arasında bir fark saptarsa bu durumu düzeltici yönde kararlar da alır.
Kontrol süreci başlatılmadan önce kurumun kuruluş amacı olan ürün ya da hizmetin nicelik ve niteliğini belirleyen standartlar saptanır. Standartlar aynı zamanda üst kademe yönetimde bulunan kişilerin performanslarını ölçmek için de kullanılabilir. İş Standartları, her bölümde görev yapan çalışanların bölüm standardının gerçekleşmesi için ne kadar ve ne nitelikte iş yapması gerektiğini belirlemektedir.
Kontrol sürecinin ikinci aşaması, performansın ölçülmesi aşamasıdır. Bu aşama, uygulama sonucunda ulaşılan hizmet ya da ürünün standartlarla karşılaştırılarak değerlendirilmesiyle ilgilidir. Birinci aşamada mevcut durum ya da performansın belirlenmesi ve ikinci aşamada bunun saptanan standartlarla karşılaştırılması açısından önemlidir.
Kontrol sürecinin üçüncü aşaması; performans, ürün ya da hizmetin nicelik niteliğini saptayıcı standartlarla ulaşılan sonucun karşılaştırılması aşamasıdır. Karşılaştırma sonucunda aradaki farkın olumlu olması belirlenen standardın üstüne çıkıldığını, olumsuz olması durumunda ise, altında kalındığını ifade eder. Eğer fark olumsuz ise bu farkın anlam ve önem derecesi belirlenir ve bunları düzeltici eylemlere geçilir.
İç denetimde denetçilerin işletme işlevi bilgisi ve bunu denetimde kullanma becerisi yanında bağımsız karar verme ve etki altında kalmama gibi ilkelere uymaları beklenir.
Denetimler:
1-Çalışanlarla görüşme,
2-İşi yapıldığı anda gözlemleme
3-Belgeleri inceleme yolu ile yapılır.
Bu kurala uyulmadığı taktirde standartlara uygun ürün ve hizmet vermek olası değildir. İşin çeşitli nedenlerle standartlara uygun yapılmaması amaçların gerçekleşmemesi ve hedefe ulaşılamaması gibi sonuçlar doğurması yanında hizmet ve üründe kayıplara , yanlış kararlar alınmasına, suistimal ve dolandırıcılık gibi ahlaki sorunlara da neden olabilir. Günümüzde deprem sonrası görsel medyada ekrana yansıyan apartman kolonlarında standartlara uygun malzeme yerine çakıl taşı ve tahta gibi malzemelerin kullanılması kolonun yapılması sırasında ve daha sonra bitmiş işin denetlenmediğinin ya da iş yapılırken gözlemde bulunulmadığının kanıtıdır.
Dış denetimin ise son zamanlarda kurum ve kuruluşlarda da görüldüğü gibi büyük bir olasılıkla masa başında belge üzerinde belgeyi doğrulama yoluyla yapılmıştı. Dış denetimin güvenilir olabilmesi için, kurumun kendi personeli olmayan denetçilerden oluşan, örgütle doğrudan bağı olmayan bağımsız ve farklı bir tüzel kişiliği olan denetim organı, grubu ya da kişi tarafından denetlenmesi şarttır.
Yönetim Sürecinin Son Basamağı Kontrol ve Ahlak ilişkisi
Hukuki kaynaklara göre haksız kazanç, haklı bir sebebe dayanmaksızın, bir şahsın mal varlığının, başka şahsın mal varlığı aleyhine çoğalması demektir. Diğer bir deyişle, bir kimsenin yasal olmayan haksız mal ya da para kazanma eyleminin bir başkasının zararına neden olmasıdır. Başkasına verdiği bu zarar nedeniyle de bu eylemin insani ve vicdani olduğu kadar ahlaki ve dini boyutları da vardır. Çünkü bu kişi emek harcamadan başkasına ait malı ya da parayı bir nevi gasp etmekle bir başkasının hakkını yemekledir. Doğrudan kendi çıkarları doğrultusunda ve başkalarını düşünmeksizin kasıtlı olarak planlanan bu gayri insani eylem günümüzde zaten pek çok nedene bağlı olarak geçim sıkıntısı çeken bazı insanları daha da çaresiz duruma düşürmekle kalmamış binlerce can kaybına neden olmuştur. Telafisi hiçbir biçimde mümkün olmayan bu kayıplara neden olan felaketin tüm ülkeyi sarsan etkileri hiç bitmeyecek gibi…
İnsani, ahlaki, vicdani ve dini boyutları olan haksız mal edinme ve para kazanma hırsına kaptırmış bu insanların, çekinmeden eylemlerini korkusuzca gerçekleştirebilmeleri ve bunu içlerine sindirmeleri insanın aklına pek çok “acaba” yı da getirmektedir…